1962 - क्यूबन मिसाईल संकट समाप्त झाले-1-

[Atul Kaviraje]

1962 - The Cuban Missile Crisis Ends

The Cuban Missile Crisis ended when the Soviet Union agreed to remove its missiles from Cuba in exchange for the U.S. promising not to invade Cuba.

1962 - क्यूबन मिसाईल संकट समाप्त झाले-

सोव्हिएट युनियनने क्यूबापासून आपले मिसाईल काढून टाकण्याचे कबूल केले आणि त्याआधी, अमेरिकेने क्यूबा आक्रमण न करण्याचे वचन दिले.

💣 १९६२ चा क्यूबन मिसाईल संकट: जगताच्या मुर्ख्यावरती थंड पाणी 💣
मराठी लेख

दिनांक: ६ नोव्हेंबर, १९६२ (संकट संपुष्टात आल्याची अधिकृत घोषणा)

🧭 परिचय (Introduction)
इतिहासात असे काही क्षण असतात जेव्हा संपूर्ण मानवजातीचे भवितव्य दोन व्यक्तींच्या निर्णयावर अवलंबून असते. ऑक्टोबर १९६२ मधील क्यूबन मिसाईल संकट हा असाच एक क्षण होता. जगातील दोन महासत्ता – अमेरिका आणि सोव्हिएत युनियन – अण्वस्त्यांच्या युद्धाच्या उंबरठ्यावर येऊन ठाकल्या होत्या. हा १३ दिवसांचा संकट जगाला तिसऱ्या महायुद्धाच्या भीतीने थरकापून गेला होता. आणि मग, ६ नोव्हेंबर १९६२ रोजी, सोव्हिएत युनियनने क्यूबामधून आपली अण्वस्त्यांची केंद्रे मागे घेण्याचे कबूल केले, ज्यामुळे जगाने एकसंध श्वास सोडला. हा केवळ एक करार नव्हता; तर शीतयुद्धाच्या इतिहासातील सर्वात धोकादायक टप्प्याचा शांततेत समाप्ती होता.

🧠 माइंड मॅप चार्ट: क्यूबन मिसाईल संकटाचे प्रमुख घटक

क्यूबन मिसाईल संकट (ऑक्टोबर १९६२) - मन-नकाशा
घटनेचे स्वरूप

शीतयुद्धाचा (Cold War) परमोच्च बिंदू: अमेरिका आणि सोव्हिएत युनियन हे अण्वस्त्र युद्धाच्या (Nuclear War) अगदी जवळ आले होते.

ठिकाण: क्यूबा (Cuba) - अमेरिकेच्या फ्लोरिडापासून फक्त ९० मैल दूर.

सामुद्रधुनी: कॅरिबियन समुद्र (Caribbean Sea).

समाप्तीची तारीख (करार): २८ ऑक्टोबर १९६२.

संकटाची प्रमुख कारणे

१. क्यूबातील क्रांती (१९५९): फिदेल कॅस्ट्रोच्या (Fidel Castro) नेतृत्वाखाली अमेरिकेचे समर्थक सरकार उलथून पडले.
२. अमेरिकेचा हस्तक्षेप: 'बे ऑफ पिग्स' (Bay of Pigs) मध्ये क्यूबावर हल्ला (१९६१) अयशस्वी झाला.
३. सोव्हिएतची सुरक्षा: अमेरिकेने तुर्कस्तानमध्ये मिसाईल तैनात केल्यामुळे सोव्हिएतला आपल्या सुरक्षेची चिंता वाटू लागली.
४. प्रतिकार: कॅस्ट्रोने सोव्हिएतकडून मदतीची मागणी केली, ज्यामुळे ख्रुश्चेव्हने मध्यम पल्ल्याची अण्वस्त्रे (Medium-Range Nuclear Missiles) क्यूबात तैनात केली.

संकटाचे प्रमुख टप्पे (१३ दिवस)

१. १४ ऑक्टोबर: अमेरिकेच्या U-2 स्पाय विमानाने क्यूबात सोव्हिएत मिसाईल तळ (Missile Bases) उभारल्याचे छायाचित्रण केले.
२. २२ ऑक्टोबर: केनेडी यांनी क्यूबाची नाकेबंदी (Naval Blockade) करण्याची घोषणा केली.
३. २७ ऑक्टोबर (ब्लॅक सॅटरडे): सर्वाधिक तणाव; अमेरिकेचे U-2 विमान पाडले गेले.
४. २८ ऑक्टोबर: ख्रुश्चेव्ह यांनी मिसाईल मागे घेण्याचे जाहीर केले.

संकट समाप्त: २८ ऑक्टोबर १९६२ रोजी सोव्हिएतने मिसाईल मागे घेण्याचे मान्य केले (संकट संपल्याची बातमी ०६ नोव्हेंबरला निश्चित झाली).

संकटातील महत्त्वाचे खेळाडू

जॉन एफ. केनेडी (JFK): अमेरिकेचे अध्यक्ष.

निकिता ख्रुश्चेव्ह: सोव्हिएत युनियनचे पंतप्रधान.

फिदेल कॅस्ट्रो: क्यूबाचे पंतप्रधान.

रॉबर्ट केनेडी: अमेरिकेचे ऍटर्नी जनरल, त्यांनी गुप्त वाटाघाटीत महत्त्वाची भूमिका बजावली.

संकटाचा परिणाम आणि महत्त्व

गुप्त समझोता: सोव्हिएतने क्यूबातून मिसाईल काढले आणि अमेरिकेने तुर्कस्तानमधून (Turkey) गुप्तपणे आपली ज्यूपिटर मिसाईल (Jupiter Missiles) काढण्याचे आश्वासन दिले.

हॉटेलाइनची (Hotline) स्थापना: भविष्यात असे संकट टाळण्यासाठी अमेरिका आणि सोव्हिएत नेत्यांमध्ये थेट संवाद साधण्यासाठी 'वॉशिंग्टन-मॉस्को हॉटलाइन' (Red Phone) सुरू झाली.

अण्वस्त्र नियंत्रणाची सुरुवात: या संकटातून धडा घेऊन, दोन्ही महासत्तांनी अण्वस्त्र नियंत्रणाचे करार (उदा. Partial Test Ban Treaty - १९६३) करण्याची प्रक्रिया सुरू केली.

महत्व: हे जगाच्या इतिहासातील सर्वात भीतीदायक संकट मानले जाते.

टीप

नाकेबंदी (Blockade): अमेरिकेने याला 'नाकेबंदी' न म्हणता 'क्वारंटाईन' (Quarantine) म्हटले, जेणेकरून ते आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे उल्लंघन ठरू नये.

संकटाची समाप्ती: संकटाची समाप्ती २८ ऑक्टोबर १९६२ रोजी झाली. "०६ नोव्हेंबर १९६२" ही तारीख अनेकदा कागदोपत्री करार निश्चित झाल्यावर, किंवा मिसाईल काढण्याच्या प्रक्रियेनंतर संकटाची अधिकृत समाप्ती म्हणून नोंदवली जाते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.11.2025-गुरुवार.
===========================================