संत सेना महाराज-“जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा-2-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

🌻 विस्तृत विवेचन (Elaboration) 🌻
१. विठ्ठलाच्या रूपाचे सौंदर्य आणि महत्त्व:

या कडव्यात संत सेना महाराजांनी विठ्ठलाच्या विशिष्ट मूर्तीचे वर्णन केले आहे,
जे वारकरी संप्रदायासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

विटेवरी उभा: वीट हे स्थिर, शांत आणि समतेचे प्रतीक आहे.
याचा अर्थ देव सगुण रूपात स्थिर आहे आणि भक्तांची वाट पाहत आहे.

कटेवरी कर: हात कमरेवर ठेवणे ही शांतता, उदासीनता आणि विश्रांतीची मुद्रा आहे.
याचा अर्थ – "मी तुमचे सर्व भार घेऊन आता निश्चिंत उभा आहे,
आता तुम्ही माझ्यावर विश्वास ठेवून निश्चिंत व्हा."
किंवा "मी जगाचा व्याप सांभाळला आहे, आता तुम्ही फक्त भक्ती करा."

२. 'निर्धार नाही कोठे' – भक्तीची अनन्यता:

या रूपाचे (विटेवर उभा, कमरेवर हात) दर्शन घेतल्यानंतर किंवा त्याचा अनुभव घेतल्यानंतर
भक्ताचे मन संपूर्णपणे विठ्ठलावर केंद्रित होते.

'निर्धार' म्हणजे दृढनिश्चय, आधार किंवा निश्चिती.
विठ्ठलाच्या रूपापुढे संसाराचे सर्व मोह, सुख, दुःख आणि संकल्प गळून पडतात.

सेना महाराजांच्या मते, या देवाच्या रूपासारखा आधार, आश्रय किंवा विश्रांतीचे ठिकाण या जगात कोठेच नाही.
विठ्ठल हीच अंतिम सत्यता आहे.

उदाहरण:
ज्याप्रमाणे सर्व प्रवासाचा थकवा घरी पोहोचल्यावर दूर होतो
आणि दुसरीकडे कुठेही जाण्याचा विचार मनात येत नाही,
त्याचप्रमाणे विठ्ठलाच्या दर्शनाने भक्ताला आत्मिक विश्रांती मिळते
आणि तो इतर भौतिक साधनांचा किंवा देवांचा विचार करणे सोडून देतो.
हीच अनन्य भक्ती आहे.

🌿 इ. समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary) 🌿
समारोप:

संत सेना महाराजांचा हा अभंग भाव-भक्तीचा उत्कृष्ट नमुना आहे.
पहिल्या कडव्यात त्यांनी पंढरीच्या वारीचे महत्त्व
आणि विठ्ठलभेटीत दडलेला जीवात्म्याचा आनंद व्यक्त केला आहे.

पाचव्या कडव्यात त्यांनी विठ्ठलाच्या मूर्तीचे अद्वितीयत्व सांगितले आहे.
विटेवर उभा, कमरेवर हात ठेवलेला विठ्ठल हे रूप
शांती, समता आणि अनासक्तीचे प्रतीक आहे.

निष्कर्ष:

या अभंगातून संत सेना महाराजांनी दोन महत्त्वाचे आध्यात्मिक सिद्धांत मांडले आहेत –

1️⃣ वारकरी निष्ठा:
पंढरपूरची वारी हा केवळ प्रवास नसून,
तो भक्ताच्या अखंड आनंदाचा आणि आत्मिक समाधानाचा मार्ग आहे.

2️⃣ अनन्यता:
विठ्ठलाच्या रूपाचे चिंतन आणि दर्शनाने
साधकाच्या मनात इतर कोणत्याही विषयाचा किंवा दैवताचा 'निर्धार' (आधार) राहत नाही.
विठ्ठल हेच परम आणि अंतिम आश्रयस्थान आहे.

🌼 मुख्य संदेश 🌼

या अभंगाचा मुख्य संदेश हाच आहे की,
भक्तीमार्गात पंढरीचा विठ्ठल हाच जीव-शिवाच्या भेटीचा अंतिम बिंदू आहे.

🌸 इति संत सेना महाराजांच्या अभंगाचे सविस्तर आणि भक्तीरसपूर्ण विवेचन पूर्ण. 🌸
सेनाजीच्या हृदयावर पंढरीने खूप मोठी मोहिनी टाकली, कारण सेनाजींनी घर संसार, प्रपंच यांचा पूर्ण त्याग केला होता; पंढरीत श्रीज्ञानदेव-नामदेवांचे वास्तव्य होते. आषाढी कार्तिकी वारीस सर्व संत परिवार विठ्ठल दर्शनासाठी येत असत. संतांचा सहवास सेनाजींसाठी खूप मोठी मिळकत होती. गोरा कुंभार, सांवताजी, नरहरी सोनार, परिसा भागवत, जनाबाई, नामदेव समकालीन सर्व संत 'रामकृष्णहरी'चा जयघोष करून परस्परांच्या चरणी माथा टेकवित असत. कीर्तनाच्या रंगात नाचत असत. सारे पवित्र दृश्य मोठे आल्हाददायक होते. सामाजिक समतेचा एक सुंदर आविष्कार विठुच्या सहवासात जाणवत होता. सर्वच संतांचा सेनाजींशी परिचय झाला होता. संतसंग हा इतका आनंददायी होता.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.11.2025-शनिवार.
===========================================