चाणक्य नीति प्रथम अध्याय - श्लोक १२: खरा बंधू 🙏🤒 आजारपणात (आतुरे) ⛈️ संकटात

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

आतुरे व्यसने प्राप्ते दुर्भिक्षे शत्रुसंकरे।
राजद्वारेश्मशाने च यस्तिष्ठति स बान्धवः ।।१२।।

🙏 चाणक्य नीती - श्लोक १२: खरा बंधू 🙏

श्लोक सार (Sloka Saar):
आतुरे व्यसने प्राप्ते दुर्भिक्षे शत्रुसंकरे।
राजद्वारेश्मशाने च यस्तिष्ठति स बान्धवः ।।१२।।

🌸 नात्यांची कसोटी - मराठी कविता 🌸

(दीर्घ कविता: ७ कडवी, प्रत्येक कडवे ४ ओळींचे)

१. आरंभ (आजारपणात साथ)
जेव्हा देह गाठतो, रोगाने व्याकुळता,
सेवा करायला येई, मनात न किळसता;
आतुरतेच्या क्षणी जो, जवळ येऊन राहे,
तोच खरा बंधू रे, नात्याची ओळख पाहे। 🤒🫂

२. संकटात आणि टंचाईत
मोठे संकट येता, व्यसने जेव्हां ग्रासी,
सभोवतीचे लोक, मग दूर पळती होसी;
दुष्काळात, टंचाईत, स्वतःची न चिंता,
जो तुम्हाला आधार दे, तोच तुमचा भ्राता। 💸⛈️

३. शत्रूंच्या धोक्यात
शत्रूंचा संकर, जेव्हा धोका वाढवी,
भीतीने सारे जग, पाठ फिरवून जावी;
स्वतःच्या जीवाची न, पर्वा तयाला तेव्हा,
शत्रूंसमोर जो उभा, तोच खरा ठेवा। ⚔️🛡�

४. राजदरबारातील आधार
राजद्वारी अडके, जेव्हा कायद्याची गाठ,
सत्य बोलण्यास येई, सोडून संकोची वाट;
सरकारी कचेरीत, जो धावून येई साहाय्यास,
सामाजिक संकटी, तोच खरा विश्वास। 🏛�⚖️

५. स्मशानातील उपस्थिती
मृत्यूचे दुःख जेव्हा, दार ठोठावून जाई,
सारे जग थांबले, फक्त स्मशानभूमी पाही;
देह सोडून गेल्यावर, अंत्यसंस्कारासाठी,
सोबतीला जो उभा, तो नात्याची मोठी गाठी। ⚱️🖤

६. स्वार्थाची परीक्षा
सुखात तर सारी, गर्दी करूनी येती,
पैशाच्या नात्यातून, गोडवे गाती;
पण जेव्हा संपत्ती, जाते सारी नष्ट,
तोच टिके जो सोसी, तुमच्यासोबत कष्ट। 🥳➡️😭

७. समारोप (खरा बंधू)
या सहा परीक्षांत, जो साथ न सोडी,
तोच खरा 'बान्धवः', नात्याची खरी गोडी;
चाणक्याची नीती ही, जीवनाचे सार,
संकटात साथ देणारा, तोच खरा आधार। 🔑🌈📜

प्रत्येक पदाचा मराठी अर्थ (Meaning of Each Stanza)

१. आरंभ
जेव्हा शरीर रोगांमुळे कमजोर होते आणि व्यक्ती असहाय्य होते,
तेव्हा किळस न करता सेवा करण्यासाठी जो जवळ राहतो,
तोच खरा नातेवाईक आहे.

२. संकटात आणि टंचाईत
मोठे संकट किंवा आपत्ती कोसळल्यावर आणि दुष्काळात/आर्थिक अडचणीत
स्वतःच्या गरजा बाजूला ठेवून जो तुम्हाला मदत करतो व आधार देतो,
तोच खरा भाऊ (भ्राता) आहे.

३. शत्रूंच्या धोक्यात
जेव्हा शत्रूंचा धोका वाढतो आणि स्वतःचा जीव धोक्यात असतो,
तेव्हा जो स्वतःच्या सुरक्षिततेची चिंता न करता तुमच्या बाजूने खंबीरपणे उभा राहतो,
तोच जीवनातील सर्वात मोठा ठेवा आहे.

४. राजदरबारातील आधार
जेव्हा कायदेशीर किंवा सरकारी अडचणी येतात (राजदरबारात न्यायासाठी जावे लागते),
तेव्हा जो प्रामाणिकपणे मदत करण्यासाठी धावून येतो आणि तुमचा विश्वास कायम ठेवतो,
तोच तुमचा खरा साथीदार आहे.

५. स्मशानातील उपस्थिती
कुटुंबातील व्यक्तीच्या निधनानंतर, जिथे सर्व व्यवहार संपतात,
त्या स्मशानभूमीत अंत्यसंस्कारापर्यंत जो उपस्थित राहून दुःख वाटून घेतो,
तोच भावनिक आधार देणारा खरा नातेवाईक होय.

६. स्वार्थाची परीक्षा
सुखाच्या काळात आणि पैसा असताना अनेक लोक मित्र बनतात,
पण जेव्हा सर्व संपत्ती नष्ट होते, तेव्हा जो तुमच्यासोबत उरतो आणि कष्ट सोसतो,
तोच खरा कसोटीला उतरलेला मित्र असतो.

७. समारोप
चाणक्याच्या या नीतीनुसार, वरील सहा कठीण परीक्षांमध्ये
जो तुमच्यासोबत खंबीरपणे उभा राहतो आणि कधीही साथ सोडत नाही,
तोच तुमचा खरा बंधू आहे. हीच जीवनातील नात्यांची खरी गोडी आहे.

💡 श्लोक १२ चा सारांश (Emoji Saransh)
खरा बंधू (बान्धवः) = जो सोबत उभा राहतो:
🤒 आजारपणात (आतुरे)
⛈️ संकटात (व्यसने)
💸 टंचाईत/दुष्काळात (दुर्भि)
⚔️ शत्रूंनी घेरल्यास (शत्रुसंकरे)
🏛� सरकारी कामात/कोर्टात (राजद्वारे)
⚱️ स्मशानात (श्मशाने)

निष्कर्ष: 🫂
या ६ कठीण वेळी जो टिकतो, तोच खरा बान्धवः! ✅

--अतुल परब
--दिनांक-10.11.2025-सोमवार.
===========================================