तीसरा अध्यायःकर्मयोगश्रीमद्भगवदगीता-कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन्-2

[Atul Kaviraje]

तीसरा अध्यायः कर्मयोग-श्रीमद्भगवदगीता-

कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन्।
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते।।6।।

🎯 उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit): उदाहरणे
उपवासाचे उदाहरण: एक व्यक्ती उपवास 🌙 करते आणि लोकांना सांगते की तिने अन्नत्याग केला आहे. पण उपवासाच्या दिवशीही तिचे मन दिवसभर घरी तयार होणाऱ्या स्वादिष्ट पदार्थांच्या चवीचा (रस) विचार करते. 'आज कोणता पदार्थ खाल्ला असता' किंवा 'उद्या कोणते पकवान बनवायचे' याचे चिंतन ती करत राहते. शरीराने अन्नत्याग केला, पण मनाने विषयांचे चिंतन सुरूच ठेवले. ही व्यक्ती मिथ्याचारी आहे.

गृहत्यागी संन्यासी: एक मनुष्य संन्यास 🏞� घेऊन घरदार सोडतो. तो भगवी वस्त्रे परिधान करून लोकांना उपदेश करतो, पण त्याचे मन सतत मागे राहिलेल्या धन-संपत्ती 💰, कुटुंबातील मान-सन्मान किंवा शिष्यांकडून मिळणाऱ्या आदराचा विचार करत राहते. त्याने कर्मेन्द्रिये आवरली, पण मनात आसक्ती कायम ठेवली. हा दांभिक संन्यास आहे.

🛑 निष्कर्ष (Nishkarsha): सारांश
हा श्लोक कर्मयोगाचे 🧘�♂️ मूलभूत तत्त्व स्पष्ट करतो. कर्मयोगात बाह्य कर्माचा त्याग करणे महत्त्वाचे नाही, तर कर्मातील आसक्तीचा 🔗 त्याग करणे महत्त्वाचे आहे.

श्रीकृष्ण इथे सांगतात की, योगमार्गावर प्रगती करण्यासाठी केवळ बळजबरीचे दमन (Forced Suppression) निरुपयोगी आहे. खरी अध्यात्मिक प्रगती तेव्हा होते, जेव्हा माणूस इंद्रियांवर आणि मनावर 🧠 एकत्रित नियंत्रण मिळवतो आणि आसक्ती न ठेवता आपली कर्तव्ये (कर्म) पार पाडतो. जोपर्यंत मन विषयांमध्ये रमते, तोपर्यंत केवळ बाह्य त्याग हा ढोंग आहे. म्हणूनच, पुढच्या श्लोकात श्रीकृष्ण कर्मयोगाचा श्रेष्ठ मार्ग सांगतात, जिथे आसक्तीचा त्याग करून कर्म केले जाते.

🌟 समारोप (Samarop)
या श्लोकातून भगवान श्रीकृष्ण 👑 यांनी अध्यात्मिक जीवनातील एका मोठ्या धोक्याकडे लक्ष वेधले आहे - तो म्हणजे दांभिकपणा किंवा ढोंग. त्यांनी स्पष्ट केले की, साधनेच्या मार्गावर केवळ बाह्य वेशभूषा किंवा शारीरिक कर्मे थांबवून उपयोग नाही. साधकाने आपल्या मनावर नियंत्रण 🎛� ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जर मन स्वच्छ नसेल आणि ते सतत विषयांचे चिंतन करत असेल, तर बाह्य त्याग हा केवळ मिथ्याचार ठरतो. म्हणून, प्रत्येक साधकाने आपले मन आणि कर्म शुद्ध ठेवून अनासक्त भावाने कर्मयोग आचरावा, हा या श्लोकाचा अंतिम संदेश आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.11.2025-बुधवार.
===========================================