संत सेना महाराज-भक्तामाजी अग्रगणी। तूचि एक आहे मनी-2-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

कडवे दुसरे (Stanza 2):
"जयजयाजी महाराजा। जिवलगा नामया॥
आरती करीता चित्त रंगले तब पाया॥ २॥"

शब्दार्थ (Word Meaning)

जयजयाजी महाराजा (Jayjayaji Maharaja) – महाराजांचा जयजयकार असो.

जिवलगा नामया (Jivalaga Namaya) – प्राणापेक्षा प्रिय असलेल्या नामदेवा.

आरती करीता (Aarati Karita) – आरती करताना/भक्ती करताना.

चित्त रंगले तब पाया (Chitt Rangale Tav Paya) – मन तुमच्या चरणांशी रंगून गेले/लीन झाले.

सखोल विवेचन (Deep Elaboration):

या कडव्यात नामदेव महाराजांप्रती असलेला आदर, प्रेम आणि मानसिक संलग्नता (Respect, Love, and Mental Attachment) व्यक्त केली आहे.

जयजयाजी महाराजा, जिवलगा नामया: नामदेव महाराज केवळ संत नव्हते, तर ते 'महाराजा' (Great Soul) या सन्माननीय पदवीला पात्र होते.

कवी त्यांना 'जिवलग' (Jivlag) म्हणजे प्राणापेक्षा प्रिय मित्र/जवळचा व्यक्ती म्हणतो.

कारण नामदेवांनी भगवंताचा मार्ग दाखवून, सर्व भक्तांना जीवनाचा खरा अर्थ समजावला आहे.

आरती करीता चित्त रंगले तब पाया: जेव्हा कवी नामदेवांची आरती करतो, म्हणजेच त्यांचे गुणगान गाऊन त्यांची उपासना करतो, तेव्हा त्याचे चित्त (Man/Mind) इतर सर्व विचारांपासून मुक्त होते.

मन, बुद्धी आणि अहंकार हे सर्व विसरून केवळ त्यांच्या चरणांवर (Paya) लीन होते, म्हणजे एकाग्र (Concentrated) होते.

नामदेवांच्या भक्तीच्या प्रभावाने कवीला भगवंताच्या (विठ्ठलाच्या) चरणांची गोडी लागते.

इथे 'तब पाया' चा अर्थ 'विठ्ठलाचे चरण' असाही घेतला जाऊ शकतो, कारण नामदेव विठ्ठलाशी एकरूप झाले होते.

कडवे तिसरे (Stanza 3):
"आवंढ्या नागनाथी देऊळ फिरविले॥
मृत प्रेत गाय कीर्तनी उठविले॥ ३॥"

शब्दार्थ (Word Meaning)

आवंढ्या नागनाथी (Avandhya Nagnathi) – औंढा नागनाथ या ज्योतिर्लिंगाच्या ठिकाणी.

देऊळ फिरविले (Deul Phiravile) – (देवाने नामदेवांच्या भक्तीसाठी) मंदिराचे तोंड फिरवले.

मृत प्रेत (Mrit Pret) – मेलेला/निष्प्राण देह.

गाय कीर्तनी उठविले (Gaay Kirtani Uthavile) – कीर्तन करत असताना (त्या मेलेल्यांना) जिवंत केले.

सखोल विवेचन (Deep Elaboration):

हे कडवे संत नामदेव महाराजांनी केलेल्या चमत्कारांची (Miracles) नोंद घेते, जे त्यांच्या भक्तीचे अलौकिक सामर्थ्य सिद्ध करतात.

आवंढ्या नागनाथी देऊळ फिरविले: हा संत नामदेवांच्या जीवनातील एक प्रसिद्ध आणि महत्त्वाचा चमत्कार (Famous Miracle) आहे.

कथा अशी आहे की, औंढा नागनाथ (Aundha Nagnath) या शिवमंदिरात नामदेव कीर्तन करत असताना, मंदिर प्रशासनाने त्यांना 'विटाळ होतो' म्हणून मंदिराच्या बाहेर बसण्यास सांगितले.

नामदेवांना याचे वाईट वाटले आणि त्यांनी 'नाम' घेत भक्तीने भगवंताला विनवले.

तेव्हा, भक्तासाठी देवाने (शिवाने) चमत्कार करून मंदिराचे तोंड (द्वार) नामदेव बसले होते, त्या दिशेने फिरवले.

या घटनेतून 'भक्त देव-भोळा, देव भक्तांचा भुकेला' हे तत्त्व सिद्ध होते.

नामदेवांची भक्ती इतकी श्रेष्ठ होती की, खुद्द देवालाही त्यांच्यासाठी नियम मोडून प्रकट व्हावे लागले.

मृत प्रेत गाय कीर्तनी उठविले: नामदेवांनी त्यांच्या कीर्तन-सामर्थ्याने मृत व्यक्तींना (किंवा मृत गाईला, वेगवेगळ्या कथांमध्ये याचा उल्लेख आढळतो) पुन्हा जिवंत केल्याचा उल्लेख आहे.

हे त्यांच्या नाम-भक्तीचे आणि कीर्तनाच्या सामर्थ्याचे (Power of Kirtan) दर्शन घडवते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.11.2025-बुधवार.   
===========================================