कबीर दास जी के दोहे- पाँच पहर धन्धे गया, तीन पहर गया सोय-2-

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

पाँच पहर धन्धे गया, तीन पहर गया सोय।
एक पहर हरि नाम बिन, मुक्ति कैसे होय॥१४॥

ओळ ३: 'एक पहर हरि नाम बिन,'
प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

एक पहर (Ēka Pahar): एक प्रहर (३ तास).

हरि नाम बिन (Hari Nām Bina): भगवंताच्या नामस्मरणाशिवाय, ईश्वराच्या भक्तीशिवाय.

अन्वयार्थ: (जर संपूर्ण २४ तासांत) एक प्रहरसुद्धा भगवंताच्या नामस्मरणाशिवाय गेला, तर...

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

ही ओळ प्रश्नार्थक आहे. येथे कबीर दास जी विचारतात की, मनुष्य आपल्या संपूर्ण दिवसातील (पाच पहर काम + तीन पहर झोप) एकाही पहरात जर ईश्वराचे नाव घेत नसेल, म्हणजे ईश्वरासाठी एक क्षणही देत नसेल, तर त्याचे काय?

येथे 'एक पहर' म्हणजे कमीत कमी तीन तास, जो वेळ मनुष्याने ईश्वराच्या भक्तीसाठी, साधनेसाठी किंवा आत्मचिंतनासाठी द्यावा, अशी कबीरांची अपेक्षा आहे. मनुष्य हा 'एक पहर' सुद्धा संसारात किंवा निद्रेत घालवून देतो.

ओळ ४: 'मुक्ति कैसे होय॥'
प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

मुक्ति (Mukti): मोक्ष, जन्म-मृत्यूच्या बंधनातून सुटका.

कैसे होय (Kaisē Hōya): कसा प्राप्त होईल, कसा शक्य आहे?

अन्वयार्थ: (मग) मुक्ती (मोक्ष) कसा मिळू शकेल?

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

ही कबीरांची अंतिम चेतावणी आहे. जर जीवनातील प्रत्येक क्षण शरीरपोषण आणि भौतिक सुखांसाठी खर्ची पडत असेल आणि आत्म्याच्या कल्याणासाठी (भगवंतासाठी) वेळच नसेल, तर मनुष्य या संसाराच्या बंधनातून (जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून) मुक्त कसा होईल? ईश्वराच्या स्मरणाशिवाय, भक्तीशिवाय, वैराग्याशिवाय मोक्षप्राप्ती अशक्य आहे. म्हणून, थोडा वेळ तरी आत्मचिंतनासाठी देणे अत्यावश्यक आहे.

४. समारोप (Conclusion/Samarop) 📝
कबीर दास जींचा हा दोहा अत्यंत व्यावहारिक आणि आध्यात्मिक संदेश देतो. ते आपल्याला वेळेचे मूल्य आणि मानवी जीवनातील प्राथमिकता काय असावी, हे शिकवतात. आपले आयुष्य केवळ जगण्यासाठी नाही, तर जीवन सफल करण्यासाठी आहे. काम करणे आणि झोपणे आवश्यक आहे, पण त्यापलीकडे आत्मिक उन्नतीसाठी वेळ देणे हे मनुष्याचे खरे कर्तव्य आहे.

५. निष्कर्ष (Summary/Inference - Nishkarsha) 💡
निष्कर्ष: मानवाने आपल्या जीवनातील प्रत्येक दिवसातून काही काळ निश्चितपणे ईश्वराच्या स्मरणासाठी आणि आत्मसाधनेसाठी बाजूला काढायला हवा. ईश्वर विरहित जीवन मोक्षप्राप्तीच्या मार्गात केवळ एक व्यर्थ प्रवास आहे.

👉 EMOJI सारांश (Emoji Saransh) आणि शब्दांचे पृथक्करण 👈
EMOJI सारांश:

📜 🧭 🧠 📝 💡 ⏰ 😴 💰 🙏 🔓

शब्दांचे पृथक्करण (Separated Words):

📜 संत कबीर दास जी दोहा 🧭 आरंभ 🧠 सखोल भावार्थ 📝 प्रत्येक ओळीचा अर्थ विस्तृत विवेचन 💡 निष्कर्ष पाच पहर धन्धे गया तीन पहर गया सोय एक पहर हरि नाम बिन मुक्ति कैसे होय || ⏰ वेळ 😴 झोप 💰 काम धंदा 🙏 नामस्मरण 🔓 मोक्षप्राप्ती

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.11.2025-बुधवार.           
===========================================