संत सेना महाराज-धूप दीप धृत साज आरती-1-🙏 🕉️ ✨ 🕯️ 💖 🧠 🛠️ 🚶‍♂️

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

काळी समाजावर फार मोठा प्रभाव होता. त्यांचा रामभक्तीचा संप्रदाय लोकांनी त्वीकारला होता. त्यांच्या चौदा शिष्यांमध्ये सेनाजींची गणना महत्त्वाची मानली जाते.

संत नामदेवांप्रमाणे महाराष्ट्राबाहेर येऊन सेनार्जींना उत्तर भारतातील हिमाचल प्रवेश, पंजाब, राजस्थान, उत्तरप्रदेश, मध्यप्रदेश आणि बिहार या राज्यात रामभक्तीचा प्रचार सुरू करून उच्चनीच जातिभाव सोडून समान पातळीवर जगण्याचा संदेश दिला. सेनार्जींनी हिंदी, मारवाडी, पंजाबी इत्यादी भाषेत भक्तीवर आधारित काही पदे लिहिली आहेत. त्यातील पंजाबी पदांचा शिखांचे 'गुरुग्रंथ साहिब' या धर्मग्रंथात समावेश केलेला आहे. पद

     'धूप दीप धृत साज आरती।

      वारणे दा कमला पती।

🙏 जय हरी विठ्ठल 🙏

संत सेना महाराज अभंग - सखोल भावार्थ आणि विस्तृत विवेचन

॥ अभंग ॥
धूप दीप धृत साज आरती। वारणे दा कमला पती।

अभंगाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): दीप अर्थ/सार
संत सेना महाराज (न्हावी) यांच्या या ओळी अत्यंत भक्तिमय आणि समर्पणयुक्त आहेत. हा अभंग त्यांच्या 'आत्मनिवेदन भक्ती' (Self-surrender) या भावाचे दर्शन घडवतो.

शब्दशः अर्थ:

धूप, दीप, धृत: धूप (सुगंधित धूर), दीप (दिवा/प्रकाश), धृत (तूप, म्हणजे तुपाची वात किंवा तुपाचा नैवेद्य). ही पूजेची प्रमुख साधने आहेत.

साज आरती: पूजेची तयारी (साज) आणि प्रत्यक्ष आरती करणे.

वारणे दा: 'वारणे' म्हणजे ओवाळून टाकणे/समर्पित करणे. 'दा' हा शब्द दास्यत्व किंवा दीनता दर्शवतो.

कमला पती: 'कमलेचा पती' म्हणजे विष्णू किंवा विठ्ठल (कमला/लक्ष्मी ही विष्णूची पत्नी).

सखोल भाव: या अभंगातून संत सेना महाराज सांगतात की, त्यांच्याकडे असलेल्या पूजेच्या सर्व वस्तू, जसे की धूप, दीप आणि तूप, हे सर्व काही त्यांनी आपल्या प्रभूला, म्हणजेच कमला पती (विठ्ठल) याला ओवाळून टाकले (समर्पित केले) आहे. ही फक्त वस्तूंची आरती नाही, तर ती जीवाची आरती आहे. त्यांनी पूजेचा बाह्य डामडौल बाजूला ठेवून, आपले संपूर्ण जीवन, आपले मन आणि आपली सेवाभावी वृत्ती भगवंताच्या चरणी समर्पित केली आहे. ही भावनेची उत्कटता आणि निःस्वार्थ समर्पण या अभंगाचा गाभा आहे.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

संत सेना महाराजांचा हा अभंग सामान्यतः दोन ओळींचा किंवा पुढील चरणांसह मोठा असतो. येथे दिलेल्या दोन ओळींचा अर्थ व विवेचन खालीलप्रमाणे आहे:

कडवे १: धूप दीप धृत साज आरती
अर्थ (Pratyek Kadvayacha Arth): पूजेसाठी लागणारे धूप (सुवास), दीप (प्रकाश) आणि धृत (तूप/स्नेह), या सर्व साधनांनी मी माझ्या प्रभूची आरती सजवली आहे.

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan): हिंदू धर्मातील षोडशोपचार पूजेमध्ये धूप, दीप आणि नैवेद्य (येथे धृत - तुपाच्या रूपाने) यांना अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. संत सेना महाराज सांगतात की, मी केवळ या बाह्य वस्तू गोळा केल्या नाहीत, तर त्यामागे एक आंतरिक अर्थ दडलेला आहे:

धूप: हे वासनांचा त्याग आणि शुद्ध विचारांचा सुगंध दर्शवते. माझ्या मनातील सर्व वाईट वासना जळून जावोत आणि केवळ भगवंताच्या नामाचा सुगंध दरवळो.

दीप: हा अज्ञानरूपी अंधकाराचा नाश आणि ज्ञानरूपी प्रकाशाची ज्योत आहे. 'तूच माझ्या जीवनातील ज्ञानाचा प्रकाश आहेस' असा भाव यामागे आहे.

धृत (तूप): हे स्नेह (प्रेम) आणि भक्तीतील ओलावा दर्शवते. माझे शुद्ध प्रेम आणि भक्ती, जी तुपासारखी सात्त्विक आहे, ती मी तुला अर्पित करत आहे. या ओळीत, संत सेना महाराजांनी बाह्य पूजा सामग्रीचे रूपांतर आंतरिक भावात केले आहे.

कडवे २: वारणे दा कमला पती
अर्थ (Pratyek Kadvayacha Arth): कमलेचा पती (विठ्ठल) याला मी माझे सर्वस्व ओवाळून टाकतो/समर्पित करतो.

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

वारणे दा: 'वारणे' म्हणजे स्वतःला किंवा आपल्या वस्तू देवाला ओवाळून टाकणे. हा सर्वांगीण समर्पणाचा भाव आहे. संत सेना महाराज म्हणतात की, मी केवळ धूप-दीप ओवाळत नाहीये, तर मी स्वतःला, माझा देह, माझा व्यवसाय (न्हावी), माझी कर्मे आणि माझे मन - हे सर्व तुझ्यावर ओवाळून टाकले आहे. याच समर्पण भावाला आत्मनिवेदन भक्ती म्हणतात.

कमला पती: 'कमला पती' (लक्ष्मीचा पती) हे संबोधन विठ्ठलाचे ऐश्वर्य आणि सर्वशक्तिमानत्व दर्शवते. संत सेना महाराजांना माहीत आहे की, त्यांचा विठ्ठल हा जगाचा पालनकर्ता आणि स्वामी आहे. त्यामुळे, एका सामान्य सेवकाने (न्हावी) आपल्या दीन-हीन भावाने आपले सर्वस्व त्या महान स्वामीच्या चरणी समर्पित करणे, हा भक्तीचा पराकाष्ठा आहे.

उदाहरण (Udaharana Sahit): संत सेना महाराज हे व्यवसायाने न्हावी होते. त्यांनी आपला व्यवसाय सुद्धा भगवंताच्या सेवेत रूपांतरित केला. ते म्हणतात की, मी इतरांची जी केशभूषा करतो, तो माझा व्यवसाय नसून, ती भगवंताची सेवा आहे. माझी न्हाव्याची पेटी, माझे शस्त्रे आणि माझा देह हे सर्व मी तुला वारले आहे.

🙏 🕉� ✨ 🕯� 💖 🧠 🛠� 🚶�♂️

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.11.2025-गुरुवार.
===========================================