म्युनिक करारावर सही (१९३८): अपीसमेंटची शोकांतिका-1-⚔️ (सैन्य), 🏰

[Atul Kaviraje]

The Signing of the Munich Agreement (1938): The Munich Agreement, which allowed Nazi Germany to annex parts of Czechoslovakia, was signed on November 13, 1938.

म्युनिक करारावर सही (1938): 13 नोव्हेंबर 1938 रोजी म्युनिक करारावर सही करण्यात आला, ज्यामुळे नाझी जर्मनीला चेकोस्लोवाकियाच्या काही भागावर कब्जा करण्याची परवानगी मिळाली.

मराठी लेख - म्युनिक करारावर सही (१९३८): अपीसमेंटची शोकांतिका-

लेखाची दिनांक: १३ नोव्हेंबर (महत्त्वाच्या घटनेच्या अनुषंगाने)

✨ इमोजी सारांश (Emoji Saransh) ✨
📜 करार: म्युनिक करार | 🗓� तारीख: ३० सप्टेंबर १९३८ (सही) | 😔 परिणाम: अपमानास्पद शांतता | 🇩🇪 कर्ते: नाझी जर्मनी (हिटलर) | 🇨🇿 बळी: चेकोस्लोवाकिया | 🦁 नीती: Appeasement (तुष्टीकरण) | 💔 भविष्य: दुसऱ्या महायुद्धाचा रस्ता

सारांश: १३ नोव्हेंबर (व सप्टेंबर १९३८) हा दिवस युरोपीय इतिहासातील 'तुष्टीकरणाच्या' (Appeasement) दुःखद धोरणाची आठवण करून देतो. म्युनिक करारामुळे चेकोस्लोवाकियाचा 'सुडेटेन प्रदेश' नाझी जर्मनीच्या घशात गेला, ज्यामुळे शांतता प्रस्थापित होण्याऐवजी दुसऱ्या महायुद्धाचा मार्ग मोकळा झाला.

म्युनिक करार (१९३८): एका राष्ट्राचा विश्वासघात आणि महायुद्धाची नांदी
(टीप: मूळ म्युनिक करारावर ३० सप्टेंबर १९३८ रोजी सही झाली, पण या कराराच्या अंमलबजावणीच्या आणि नंतरच्या घडामोडींच्या संदर्भात १३ नोव्हेंबरची तारीख महत्त्वाची ठरते. प्रस्तुत लेख तुष्टीकरणाच्या अपयशाचे प्रतीक म्हणून या घटनेवर आधारित आहे.)

१. परिचय (Introduction) - तुष्टीकरणाचा अपशकुनी क्षण
मुख्य मुद्दा: म्युनिक कराराचे स्वरूप आणि त्याचे तात्काळ परिणाम.
विश्लेषण: १९३८ मधील म्युनिक करार हा दुसऱ्या महायुद्धापूर्वी युरोपीय महासत्तांनी (ब्रिटन, फ्रान्स आणि इटली) नाझी जर्मनीला शांत ठेवण्यासाठी (Appeasement) स्वीकारलेल्या धोरणाचे प्रतीक आहे. ३० सप्टेंबर १९३८ रोजी झालेल्या या कराराने जर्मनीचा हुकूमशहा ॲडॉल्फ हिटलर याला चेकोस्लोवाकियातील जर्मन भाषिक लोकांचा बाहुल्य असलेला 'सुडेटेन प्रदेश' (Sudetenland) बळकावण्याची अधिकृत परवानगी दिली. यामुळे तात्पुरती शांतता मिळाली, परंतु चेकोस्लोवाकियाला मोठा राजकीय आणि लष्करी धोका पत्करावा लागला.
उदाहरण: ब्रिटिश पंतप्रधान नेव्हिल चेम्बरलेन यांनी लंडनला परतल्यावर "मी आपल्या काळात शांतता मिळवली आहे" (Peace for our time) असे विधान केले, जे लवकरच खोटे ठरले.
सिम्बॉल/इमोजी: 📜 (दस्तऐवज), 🤫 (गुप्तता), 🇨🇿 (चेकोस्लोवाकिया).

२. कराराची पार्श्वभूमी: सुडेटेन संकट (Background: The Sudeten Crisis)
मुख्य मुद्दा: हिटलरची वाढती महत्त्वाकांक्षा आणि सुडेटेन प्रदेशाचे महत्त्व.
विश्लेषण: ॲडॉल्फ हिटलरने 'ग्रेटर जर्मनी' (Greater Germany) बनवण्याची महत्त्वाकांक्षा बाळगली होती. यानुसार, युरोपातील जिथे जर्मन भाषिक लोक राहतात, तो सर्व भूभाग जर्मनीमध्ये सामील करायचा होता. चेकोस्लोवाकियाच्या सीमावर्ती भागातील सुडेटेन प्रदेशात मोठ्या प्रमाणात जर्मन वंशीय नागरिक राहात होते. हिटलरने या प्रदेशात जर्मन नागरिकांवर अत्याचार होत असल्याचा खोटा दावा करून लष्करी कारवाईची धमकी दिली.
संदर्भ: मार्च १९३८ मध्ये हिटलरने ऑस्ट्रियाला (Austrian Anschluss) जर्मनीमध्ये सामील करून घेतले होते.
सिम्बॉल/इमोजी: 🇩🇪 (जर्मनी), 💥 (धमकी), 🏔� (सुडेटेन पर्वत).

३. करारातील प्रमुख देश आणि अनुपस्थित राष्ट्र (Key Signatories and the Absent Nation)
मुख्य मुद्दा: बैठकीतील सहभागी आणि चेकोस्लोवाकियाचा विश्वासघात.
विश्लेषण: म्युनिक येथे भरलेल्या या परिषदेत केवळ चार राष्ट्रांचे प्रमुख उपस्थित होते:
१. जर्मनी: ॲडॉल्फ हिटलर
२. इटली: बेनितो मुसोलिनी
३. ब्रिटन: नेव्हिल चेम्बरलेन
४. फ्रान्स: एडवर्ड दलादिएर
या करारात सर्वात महत्त्वाचे, ज्याच्या प्रदेशावर निर्णय घेतला जात होता, त्या चेकोस्लोवाकियाला मात्र बैठकीत आमंत्रित केले गेले नाही. मित्रराष्ट्रांनी (ब्रिटन आणि फ्रान्स) चेकोस्लोवाकियाच्या संरक्षणाची जबाबदारी असूनही, हिटलरच्या दबावाखाली येऊन त्यांनी या करारावर सही केली. हा चेकोस्लोवाकियाचा घोर विश्वासघात होता.
सिम्बॉल/इमोजी: 🤝 (करार), 🚫 (बहिष्कार), 😭 (विश्वासघात).

४. Appeasement (तुष्टीकरण) धोरणाचा उदय (Rise of Appeasement)
मुख्य मुद्दा: महासत्तांनी शांततेसाठी दिलेली किंमत.
विश्लेषण: १९३८ मध्ये युरोपमधील अनेक देशांनी, विशेषतः ब्रिटन आणि फ्रान्सने, दुसऱ्या महायुद्धासारखा विनाश टाळण्यासाठी 'तुष्टीकरण' (Appeasement) नावाचे धोरण स्वीकारले. त्यांना वाटले की हिटलरच्या छोट्या मागण्या मान्य केल्यास तो शांत राहील आणि शांतता टिकेल. परंतु प्रत्यक्षात, या धोरणाने हिटलरला अधिक धाडसी बनवले आणि त्याची महत्त्वाकांक्षा वाढवली.
उदाहरण: विन्स्टन चर्चिल यांनी या धोरणावर कठोर टीका केली होती, "शांतता आणि सन्मानाऐवजी तुम्हाला अपमान मिळाला आणि लवकरच तुम्हाला युद्धही मिळेल."
सिम्बॉल/इमोजी: 🦁 (ब्रिटन/फ्रान्स), 🐑 (भय), 😡 (चर्चिल).

५. कराराची अंमलबजावणी (Implementation of the Agreement)
मुख्य मुद्दा: सुडेटेन प्रदेशावरील जर्मनीचा ताबा.
विश्लेषण: म्युनिक करारावर सही झाल्यानंतर लगेचच, १ ऑक्टोबर १९३८ पासून जर्मन सैन्याने सुडेटेन प्रदेशावर कब्जा करण्यास सुरुवात केली. चेकोस्लोवाकियाला या भागात आपली सर्व लष्करी तटबंदी आणि पायाभूत सुविधा जर्मनीला सोडून द्याव्या लागल्या. यामुळे चेकोस्लोवाकियाचे संरक्षण पूर्णपणे कमकुवत झाले.
संदर्भ: कराराच्या अंमलबजावणीमुळे चेकोस्लोवाकियाने आपल्या एकूण क्षेत्रफळाचा एक-तृतीयांश भाग गमावला.
सिम्बॉल/इमोजी: ⚔️ (सैन्य), 🏰 (तटबंदीचा ऱ्हास), 🚩 (जर्मन झेंडा).

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.11.2025-गुरुवार.
===========================================