संत सेना महाराज-जय जयजी विष्णुदास। भक्तिभाव तुझा कैसा-1-💈👑🪞🕉️🥻🙏🌟💖

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

संतरत्न सेनामहाराज आगळे व्यक्तिमत्त्व' या लेखात लक्ष्मण शंकर शिंदे यांनी वारकरी संप्रदायाच्या संतांची संगत-सोबत मिळाल्याने स्वामी रामानंदांच्या पावलावर पाऊल न टाकता "महाराष्ट्रातील संतांच्या शिकवणीचा परिणाम सेनाजींच्या मनावर झाला. रामानदानी राम-सीता उपासनेची शिकवण दिली; पण सेनाजींनी गुरूंच्या पावलावर पाऊल न टाकता स्वतंत्रपणे वैष्णव धर्माचा पुरस्कार केला व मध्यभारतात प्रचार केला. सेनामहाराज महाराष्ट्रात आले. आळंदी. पंढरपूर, सासवड वगैरे तीर्थांच्या ठिकाणी ते जात. ते पंढरपूरचे एकनिष्ठ वारकरी झाले होते व नित्यनियमाने पंढरीची वारी करीत ज्ञानदेवांच्या संप्रदायातील ते एक संत कवी होत."

उत्तर प्रदेशातील काशी येथे 'सैन पंथ' सेनाजर्जीच्या नावे स्थापन झालेला आहे; परंतु हा पंथ त्यांच्या अनुयायांनी स्थापन केलेला असावा. त्यांच्या समाज बांधवांच्या मनामध्ये सेनार्जींबद्दल आदर असल्याने या पंथाची स्थापना झाली असावी. या पंथाच्या उत्तर भारतामध्ये शेकडो शाखा आज अस्तित्वात आहेत. सेनाजींनी 'हरिभक्ती' या संप्रदायाचा प्रचार आणि प्रसार संपूर्ण उत्तर भारतामध्ये केला. या भक्तिपंयाचा प्रचार करता करता सेनार्जींची प्रकृती क्षीण होऊ लागली होती. बांधवगड सोडताना राजा वीरसिंहला दिलेला शब्द सेनाज्जीना आठवला व या उतारवयात ते आपल्या सहकारी भक्तांसमवेत बांधवगडला निघाले.

       महायात्रा (समाधी)-

सेनार्जीच्या अनेक चरित्रकारांनी सेनाजी हे महाराष्ट्राबाहेर जन्माला आले, महाराष्ट्रात वीस वर्षे वारकरी संप्रदायाच्या संत समुदायात राहिले, असे सांगतात. त्यामुळे त्यांची कविता मराठी मातीशी एकरूप झाली. ते पांडुरंगाच्या भक्तीत

रममाण झाले. उत्तर भारताच्या यात्रेला गेले व शेवटी मध्यप्रदेश बांधवगढ येथे त्यांची जीवनज्योत अखंड तेवत राहिली. सेनार्जींचे अखेरचे दिवस जवळ येत होते. राजा वीरसिंह त्या वेळी राजाधीश होता. सेनाजी बांधवगडात अतिशय विरक्त वृत्तीने वागून अखंड ध्यानधारणा करीत असत. सतत पंढरीच्या पांडुरंगाचे स्मरण करीत असत. त्यांची चित्तवृत्ती पूर्ण विरून गेली होती. निराकाराची समाधी लागली.

सेनाजींच्या जीवनयात्रेच्या समाप्तीच्या संदर्भात निळोबा म्हणतात-

     "जय जयजी विष्णुदास। भक्तिभाव तुझा कैसा॥

     जन्मोती न्हावियाचे वंशी। भक्ति केली तुवा भोळी॥

     प्रत्यक्ष पूर्णब्रह्म दावी। राजयासी आरसा ॥

     दावियेले कौतुक। देव पूजेचिये वेळी ॥

     श्रावण वद्य द्वादशी। सेना बैसे समाधीसी।

     निळा शरण प्रेमभावे। विष्णुदास सोनियासी॥

🙏 जय जयजी विष्णुदास! 💈🪞👑

🚩 संत निळोबाराय यांचा अभंग: संत सेना महाराज (विष्णुदास) यांच्या भक्तीचा गौरव 🚩

🌟 आरंभ (Introduction)
प्रस्तुत अभंग हा संत निळोबाराय यांनी रचलेला आहे. या अभंगात त्यांनी वारकरी संप्रदायातील थोर संत संत सेना महाराज (ज्यांना 'विष्णुदास' या नावानेही ओळखले जाते) यांच्या अलौकिक भक्तीचा आणि त्यांच्या जीवनातील परमेश्वराने केलेल्या चमत्काराचा गौरव केला आहे. संत निळोबाराय हे तुकाराम महाराजांचे पट्टशिष्य मानले जातात. त्यांनी आपल्या अभंगातून सेना महाराजांसारख्या 'न्हावी' (Barber) समाजात जन्मलेल्या संतांच्या निष्काम भक्तीला वंदन करून, भक्तीच्या मार्गात जात-पात महत्त्वाची नसते, हे सिद्ध केले आहे.

💡 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): Deep meaning/essence
या अभंगाचा सखोल भावार्थ 'जातिभेद विरहित भगवद्भक्ती' (Caste-less devotion to God) या तत्त्वात दडलेला आहे. संत सेना महाराजांच्या कथेतून हे सिद्ध होते की, जर भक्ताचे चित्त पूर्णपणे भगवंताच्या चरणी लीन झाले असेल, तर परमेश्वर स्वतः त्याच्या भक्ताचे ऐहिक कार्य पूर्ण करण्यासाठी येतो. ही केवळ भक्ताची निष्ठा नाही, तर परमेश्वराची भक्तावरील अपार प्रेमाची व दास्यत्वाची भावना आहे. सेना महाराजांनी कर्म (न्हावीचे कर्तव्य) आणि भक्ती (विठ्ठलाची पूजा) यांचा समन्वय साधून 'कर्मयोग' आणि 'भक्तियोग' यांचे मूर्तिमंत उदाहरण जगाला दिले.

🌼 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन 🌼

१. कडवे: जय जयजी विष्णुदास। भक्तिभाव तुझा कैसा॥
अर्थ: हे विष्णुदास (संत सेना महाराज), तुमचा जयजयकार असो! तुमचा हा भक्तिभाव किती विलक्षण आणि अद्भुत आहे!

विवेचन (Elaboration): संत निळोबाराय या अभंगाची सुरुवातच सेना महाराजांना वंदन करून करतात. 'विष्णुदास' हे सेना महाराजांचे आध्यात्मिक नाम आहे. 'तुझा कैसा' या शब्दांतून निळोबारायांना सेना महाराजांच्या भक्तीचे आश्चर्य वाटते. त्यांची भक्ती केवळ सामान्य नव्हती, तर ती इतकी तीव्र होती की ज्यामुळे साक्षात भगवंताला त्यांच्या मदतीसाठी धावून यावे लागले. भक्ताच्या भक्तीची थोरवी संतांनाही किती प्रिय असते, हे यातून स्पष्ट होते.

२. कडवे: जन्मोती न्हावियाचे वंशी। भक्ति केली तुवा भोळी॥
अर्थ: तुमचा जन्म न्हावी (हजामत करणारा) या वंशात झाला, तरीही तुमची भक्ती अत्यंत साधी, निष्कपट (भोळी) आणि शुद्ध होती.

विवेचन (Elaboration): या कडव्यात निळोबा तत्कालीन समाजव्यवस्थेचा संदर्भ देतात, जिथे न्हावी समाज कमी मानला जाई. परंतु, संतांच्या दृष्टीने जात-पात गौण असते. सेना महाराजांच्या भक्तीला 'भोळी' (भोळी म्हणजे निष्कपट, निर्मळ, कोणत्याही अपेक्षा किंवा बडेजाव नसलेली) म्हटले आहे. खरी भक्ती ही केवळ हृदयशुद्धीवर अवलंबून असते, ती पंडितांच्या ज्ञानावर किंवा उच्च कुळातील जन्मावर अवलंबून नसते. सेना महाराजांनी त्यांच्या आयुष्यात सिद्ध केले की साधेपणा आणि निष्ठा हेच भगवंत प्राप्तीचे खरे साधन आहे.

💈👑🪞🕉�🥻🙏🌟💖

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.11.2025-शुक्रवार.
===========================================