🇮🇳 पंडित जवाहरलाल नेहरू: आधुनिक भारताचे शिल्पकार (१४ नोव्हेंबर १८८९) 🌹-2-🧒🎓

[Atul Kaviraje]

The Birth of Jawaharlal Nehru (1889): Jawaharlal Nehru, the first Prime Minister of India, was born on November 14, 1889.

जवाहरलाल नेहरू यांचा जन्म (1889): भारताचे पहिले पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांचा जन्म 14 नोव्हेंबर 1889 रोजी झाला.

🇮🇳 पंडित जवाहरलाल नेहरू: आधुनिक भारताचे शिल्पकार (१४ नोव्हेंबर १८८९) 🌹-

६. आर्थिक धोरणे: नियोजन आयोग आणि मिश्र अर्थव्यवस्था 📈

आर्थिक मॉडेल:
नेहरूंनी मिश्र अर्थव्यवस्थेचा (Mixed Economy) स्वीकार केला, जिथे सार्वजनिक क्षेत्र (सरकारी) आणि खाजगी क्षेत्र (Private) या दोहोंचे सहअस्तित्व होते.

नियोजन आयोग (Planning Commission):

सोव्हिएत रशियाच्या धर्तीवर १९५० मध्ये नियोजन आयोगाची स्थापना केली.

त्यांच्या नेतृत्वाखाली पंचवार्षिक योजना (Five-Year Plans) सुरू करण्यात आल्या, ज्यांनी देशाच्या नियोजित आर्थिक विकासाला दिशा दिली.

'आधुनिक भारताची मंदिरे' ('Temples of Modern India'):
या संकल्पनेतून त्यांनी मोठे प्रकल्प, धरणे (उदा. भाक्रा नानगल), पोलाद प्रकल्प (भिलाई, रूरकेला), आणि उच्च शिक्षण संस्था (IITs, AIIMS, BARC) यांची स्थापना केली. त्यांनी विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाला सर्वाधिक महत्त्व दिले.

७. सामाजिक आणि लोकशाही दृष्टिकोन: धर्मनिरपेक्षता व समानता ⚖️

समानतेसाठी प्रयत्न:

जातिभेद निर्मूलन: त्यांनी अस्पृश्यता आणि जातिभेद दूर करण्यासाठी कायद्यांची अंमलबजावणी करण्यास मदत केली.

महिला सक्षमीकरण: हिंदू कोड बिल (Hindu Code Bill) पास करून महिलांना मालमत्तेचे अधिकार, घटस्फोटाचा अधिकार यांसारखे महत्त्वाचे अधिकार मिळवून दिले.

लोकशाही समाजवाद (Democratic Socialism):
नेहरूंनी केवळ राजकीय लोकशाही नव्हे, तर 'लोकशाही समाजवाद' (Democratic Socialism) स्वीकारला. याचा अर्थ: शांततापूर्ण मार्गाने, घटनात्मक प्रक्रिया वापरून सामाजिक आणि आर्थिक विषमता दूर करणे. त्यांचे मत होते की लोकशाहीतच व्यक्तीचा आणि समाजाचा विकास होऊ शकतो.

८. परराष्ट्र धोरण: अलिप्ततावाद आणि पंचशील 🗺�

अलिप्ततावाद (Non-Alignment):
शीतयुद्धाच्या (Cold War) काळात, जग अमेरिका आणि सोव्हिएत रशिया अशा दोन गटांमध्ये विभागले गेले होते. नेहरूंनी भारताला कोणत्याही गटात सामील न होता 'अलिप्ततावादी' धोरण स्वीकारण्यास प्रवृत्त केले. या धोरणामुळे भारताला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आपले स्वतंत्र मत मांडता आले.

पंचशील तत्वे (Panchsheel Principles):

१९५४ मध्ये चीनसोबत पंचशील करार केला.

ही तत्वे शांततापूर्ण सह-अस्तित्व (Peaceful Coexistence) आणि परस्परांच्या सार्वभौमत्वाचा आदर करण्याची आहेत. यामुळे नवस्वतंत्र आशियाई आणि आफ्रिकन राष्ट्रांमध्ये भारताचे नेतृत्व स्थापित झाले.

९. साहित्यिक योगदान आणि वैचारिक वारसा ✍️🧠

नेहरूंचे लेखन:
राजकीय नेते असण्यासोबतच नेहरू एक महान लेखक आणि विचारवंत होते. तुरुंगात असताना त्यांनी केलेले लेखन ऐतिहासिक आणि वैचारिक दृष्ट्या खूप महत्त्वाचे आहे:

'An Autobiography' (आत्मचरित्र): एका महान नेत्याचे वैयक्तिक आणि राजकीय जीवन.

'Glimpses of World History' (जागतिक इतिहासाची झलक): आपल्या मुलीला (इंदिरा गांधी) लिहिलेली ऐतिहासिक पत्रांची मालिका.

'The Discovery of India' (भारताचा शोध): भारतीय संस्कृती, इतिहास आणि विविधतेवर लिहिलेला कालजयी ग्रंथ.

वैचारिक वारसा:
त्यांनी वैज्ञानिक दृष्टिकोन (Scientific Temper) आणि तर्काच्या आधारावर निर्णय घेण्याची परंपरा रुजवली.

१०. निष्कर्ष, वारसा आणि बालदिनाचे महत्त्व 🌹

निष्कर्ष (Conclusion):
पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी अत्यंत कठीण काळात भारताचे नेतृत्व केले. त्यांचे दूरदृष्टीचे नेतृत्व, लोकशाहीवरील निष्ठा आणि समाजवादावरील विश्वास यामुळे भारताने प्रगतीचा मार्ग स्वीकारला. ते आधुनिक भारताचे 'आर्किटेक्ट' म्हणून कायम स्मरणात राहतील.

'चाचा नेहरू' आणि बालदिन (Children's Day):
नेहरूंना लहान मुलांबद्दल खूप प्रेम होते. ते मुलांमध्ये देशाचे भविष्य पाहत असत. मुलेही त्यांना प्रेमाने 'चाचा नेहरू' म्हणून संबोधत. त्यांच्या जन्मदिनी, १४ नोव्हेंबर रोजी, संपूर्ण देशात बालदिन साजरा केला जातो. 🧒🎉

अंतिम समारोप:
भारताला एकसंध, विकसित आणि जागतिक स्तरावर मजबूत राष्ट्र बनवण्याचा त्यांचा संकल्प आजही त्यांच्या वारशातून प्रेरणा देत आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.11.2025-शुक्रवार.
===========================================