⚓👑 समुद्राचे सार्वभौमत्व: रॉयल नेव्हीची पायाभरणी 🚢🇬🇧-1-

[Atul Kaviraje]

The Founding of the Royal Navy (1660): On November 17, 1660, King Charles II of England formally founded the Royal Navy, establishing the foundation of modern British sea power.

रॉयल नेव्हीची स्थापना (1660): 17 नोव्हेंबर 1660 रोजी इंग्लंडचे राजा चार्ल्स II यांनी रॉयल नेव्हीची औपचारिकपणे स्थापना केली, ज्यामुळे ब्रिटनच्या समुद्र शक्तीची पायाभरणी झाली.

रॉयल नेव्हीची स्थापना (१६६०) - विशेष मराठी लेख-

(दिनांक: १७ नोव्हेंबर)

⚓👑 समुद्राचे सार्वभौमत्व: रॉयल नेव्हीची पायाभरणी 🚢🇬🇧

१. परिचय (Introduction)
१७ नोव्हेंबर १६६०, हा दिवस ब्रिटिश इतिहासातील एक निर्णायक क्षण आहे. याच दिवशी इंग्लंडचे राजा चार्ल्स II (King Charles II) यांनी औपचारिकपणे 'रॉयल नेव्ही'ची (Royal Navy) स्थापना केली. या घटनेने केवळ एका नौदलाची सुरुवात झाली नाही, तर पुढील तीन शतकांसाठी जगातील सर्वात मोठी आणि प्रभावशाली सागरी शक्ती म्हणून ब्रिटनच्या उदयाची पायाभरणी झाली. रॉयल नेव्हीने ब्रिटिश साम्राज्याच्या विस्तारात, जागतिक व्यापाराच्या संरक्षणात आणि अनेक ऐतिहासिक युद्धांमध्ये निर्णायक भूमिका बजावली. या ऐतिहासिक घटनेचे महत्त्व, तिची पार्श्वभूमी आणि जगावर असलेला तिचा दीर्घकाळचा प्रभाव या लेखात सविस्तर पाहूया.

२. महत्त्वाचे मुद्दे आणि विश्लेषण (Major Points and Analysis - Step-by-Step Lekh)

मुद्दा १: पार्श्वभूमी: इंग्लिश गृहयुद्धानंतरची गरज (Background: Need After the English Civil War)
पूर्वीची व्यवस्था: १६६० पूर्वी, इंग्लंडकडे एक 'शाही आरमार' (Royal Fleet) होते, पण त्याची कोणतीही औपचारिक, कायमस्वरूपी संस्थात्मक रचना नव्हती. जहाजे गरजेनुसार भाड्याने घेतली जात किंवा खासगी मालकांची असत.
गृहयुद्धानंतर: १६४९ ते १६६० या काळात ऑलिव्हर क्रॉमवेलच्या नेतृत्वाखालील 'कॉमनवेल्थ नेव्ही' अस्तित्वात होती. राजेशाही पुनर्संचयित झाल्यानंतर (Restoration), या नौदलाला राष्ट्रीय, कायमस्वरूपी स्वरूप देण्याची गरज भासली.

मुद्दा २: राजा चार्ल्स II आणि राजेशाहीचे पुनर्संस्थापन (King Charles II and the Restoration)
राजेशाहीची परतफेड: चार्ल्स II १६६० मध्ये सिंहासन परत मिळवून इंग्लंडमध्ये परतले. त्यांनी कॉमनवेल्थ नेव्हीच्या जहाजांना औपचारिकपणे 'रॉयल नेव्ही' म्हणून घोषित करून राष्ट्रीय मालकी आणि राजेशाहीचे नियंत्रण निश्चित केले.
ऐतिहासिक संदर्भ: १७ नोव्हेंबर १६६० रोजी, नौदलाला राज्याच्या मालकीचा, स्थायी घटक म्हणून संस्थात्मक रूप देण्यात आले.
संकेत/चित्रण: 👑 (चार्ल्स II चा मुकुट), 🗓� (१७ नोव्हेंबर).

मुद्दा ३: औपचारिक स्थापना आणि संस्थात्मक रूप (Formal Founding and Institutionalization)
संस्थात्मक बदल: या स्थापनेमुळे, नेव्ही एक कायमस्वरूपी, व्यावसायिक आणि सरकारी निधीवर चालणारी संस्था बनली. या बदलामुळे, नौदलाचे प्रशासन, वित्तपुरवठा आणि कर्मचाऱ्यांचे व्यवस्थापन अधिक सुव्यवस्थित झाले.
नेव्ही बोर्ड: नौदलाचे दैनंदिन कामकाज पाहण्यासाठी 'नेव्ही बोर्ड' (Navy Board) स्थापन करण्यात आले, ज्यामुळे प्रशासनात मोठी सुधारणा झाली.
उदाहरणे: सॅम्युअल पेप्स (Samuel Pepys), ज्यांनी नेव्ही बोर्डाचे प्रमुख प्रशासक म्हणून काम केले, त्यांनी रॉयल नेव्हीच्या प्रशासनात मोठी सुधारणा घडवून आणली.

मुद्दा ४: सागरी शक्तीचा उदय आणि युरोपियन वर्चस्व (Rise of Sea Power and European Dominance)
राष्ट्रीय धोरण: रॉयल नेव्हीची स्थापना ही ब्रिटनच्या राष्ट्रीय धोरणाचा केंद्रबिंदू बनली. ब्रिटन हे एक बेट असल्यामुळे, सागरी शक्तीशिवाय त्याचे अस्तित्व आणि व्यापार अशक्य होता.
विश्लेषण: या स्थापनेमुळे ब्रिटनला स्पेन, फ्रान्स आणि नेदरलँड्ससारख्या प्रमुख युरोपीय शक्तींना आव्हान देणे शक्य झाले.
संकेत: 🚢 (युद्धजहाज), ⚔️ (संघर्ष).

मुद्दा ५: ब्रिटनच्या वसाहतवादी विस्तारात भूमिका (Role in Britain's Colonial Expansion)
साम्राज्याचा आधार: १८ व्या आणि १९ व्या शतकात ब्रिटिश साम्राज्याचा विस्तार करण्यात रॉयल नेव्हीने अतुलनीय भूमिका बजावली. नौदलाने वसाहतींच्या मार्गांचे आणि व्यापाराच्या मार्गांचे संरक्षण केले.
उदाहरणे: अमेरिकन वसाहती, कॅनडा, भारत आणि ऑस्ट्रेलियापर्यंत ब्रिटिश शक्ती पोहोचवण्यासाठी नेव्ही आधारस्तंभ ठरली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-17.11.2025-सोमवार.
===========================================