🇨🇿🛡️ प्राग उठावाची सुरुवात (१९१८): स्वातंत्र्यलढ्याचा अंतिम टप्पा 🕊️-1-

[Atul Kaviraje]

The Start of the Prague Uprising (1918): The Prague Uprising, a major event during the Czechoslovak War of Independence, began on November 17, 1918.

प्राग उठावाची सुरुवात (1918): चेकोस्लोव्हाक युद्धाच्या स्वातंत्र्याच्या काळात मोठ्या महत्त्वाच्या घटनेचा भाग असलेला प्राग उठाव 17 नोव्हेंबर 1918 रोजी सुरू झाला.

🇨🇿🛡� प्राग उठावाची सुरुवात (१९१८): स्वातंत्र्यलढ्याचा अंतिम टप्पा 🕊�-

(दिनांक: १७ नोव्हेंबर)

१. परिचय (Introduction) - ऐतिहासिक संदर्भासह

१७ नोव्हेंबर १९१८, हा दिवस चेकोस्लोव्हाकियाच्या स्वातंत्र्यलढ्यातील 'अंतिम आणि निर्णायक' टप्पा म्हणून ओळखला जातो. जरी चेकोस्लोव्हाकियाचे स्वातंत्र्य ऑस्ट्रो-हंगेरियन साम्राज्याच्या पतनानंतर २८ ऑक्टोबर १९१८ रोजी घोषित झाले असले तरी, राजधानी प्राग (Prague) सह अनेक भागांमध्ये जुन्या राजवटीचे सैन्य आणि प्रशासकीय यंत्रणा कार्यरत होती. या घोषित स्वातंत्र्याला मूर्त स्वरूप देण्यासाठी आणि प्राग शहराचा ताबा पूर्णपणे राष्ट्राच्या हाती घेण्यासाठी १७ नोव्हेंबर १९१८ रोजी झालेल्या 'प्राग उठावा'ची सुरुवात झाली. हा उठाव म्हणजे नवीन चेकोस्लोव्हाक प्रजासत्ताक (Czechoslovak Republic) पूर्णपणे प्रस्थापित करण्याच्या प्रक्रियेतील एक महत्त्वाकांक्षी, क्रांतिकारक पाऊल होते.

२. महत्त्वाचे मुद्दे आणि विश्लेषण (Major Points and Analysis - Step-by-Step Lekh)

मुद्दा १: ऐतिहासिक पार्श्वभूमी: ऑस्ट्रो-हंगेरियन साम्राज्याचे जोखड (The Yoke of the Austro-Hungarian Empire)

पार्श्वभूमी: चेक (Czech) आणि स्लोव्हाक (Slovak) लोक अनेक शतकांपासून ऑस्ट्रो-हंगेरियन साम्राज्याच्या (विशेषतः हॅब्सबर्ग राजघराण्याच्या) अधिपत्याखाली होते.

विश्लेषण: पहिल्या महायुद्धात (WWI), या साम्राज्याची सत्ता कमकुवत झाली. चेक आणि स्लोव्हाक नेत्यांनी, विशेषतः टॉमस मासारिक (Tomáš Masaryk) यांनी, परदेशातून स्वातंत्र्याच्या मागणीसाठी जोरदार मोहीम चालवली.

संकेत/चित्रण: ⛓️ (गुलामगिरीचे प्रतीक), 🇦🇹 (ऑस्ट्रियाचा जुना ध्वज).

मुद्दा २: पहिल्या महायुद्धाचा शेवट आणि २० ऑक्टोबरची घोषणा (End of WWI and October 28 Declaration)

युद्ध समाप्ती: १९१८ च्या शरद ऋतूमध्ये, मध्य युरोपातील सत्ता ढासळू लागल्या. ऑस्ट्रो-हंगेरियन साम्राज्याने युद्धात पराभव स्वीकारला.

स्वतंत्रता घोषणा: २८ ऑक्टोबर १९१८ रोजी प्रागमध्ये 'चेकोस्लोव्हाक प्रजासत्ताक'ची घोषणा झाली. 'राष्ट्रीय समिती'ने (Národní výbor) सत्ता हाती घेतल्याचे घोषित केले.

संदर्भ: घोषणा झाली असली तरी, ऑस्ट्रियन सैन्य आणि अधिकारी अजूनही अनेक ठिकाणी ठाण मांडून होते.

मुद्दा ३: उठावाची गरज: सत्तेचे हस्तांतरण पूर्ण करणे (Need for the Uprising: Completing Power Transfer)

अधिकार नियंत्रण: २८ ऑक्टोबरला राजकीय घोषणा झाली, पण प्राग शहराचे प्रशासकीय आणि लष्करी नियंत्रण अजूनही जुन्या राजवटीच्या हातात होते.

विश्लेषण: पूर्ण स्वातंत्र्य आणि सार्वभौमत्व प्रस्थापित करण्यासाठी, नवीन प्रजासत्ताकाला राजधानीतील सर्व महत्त्वपूर्ण ठिकाणे (उदा. रेल्वे स्टेशन, पोस्ट ऑफिस, लष्करी बॅरेक्स) ताब्यात घेणे आवश्यक होते.

संकेत: ⚙️ (प्रशासन), ⚔️ (सैन्य).

मुद्दा ४: १७ नोव्हेंबरचा उठाव आणि मुख्य घटक (The November 17 Uprising and Key Players)

संघटक: या निर्णायक उठावात चेकोस्लोव्हाक लेजिअनचे (Czechoslovak Legion) स्थानिक सैनिक, विद्यार्थी गट आणि राष्ट्रीय समितीचे स्वयंसेवक यांचा समावेश होता.

नेतृत्व: नेत्यांनी अत्यंत शांततापूर्ण आणि जलद गतीने ताबा घेण्याची योजना आखली, जेणेकरून मोठ्या प्रमाणात रक्तपात टाळता येईल.

मुद्दा ५: प्रागमधील निर्णायक हालचाली (Decisive Movements in Prague)

लक्ष्य: उठावकर्त्यांनी १७ नोव्हेंबरच्या आसपास प्राग शहरातील धोरणात्मक इमारती आणि पायाभूत सुविधांना लक्ष्य केले.

उदाहरणे: त्यांनी रेल्वे आणि दळणवळण केंद्रे, मुख्य प्रशासकीय इमारती आणि ऑस्ट्रियन लष्कराच्या बॅरेक्स ताब्यात घेण्यास सुरुवात केली.

विश्लेषण: या जलद हालचालीमुळे जुन्या राजवटीला प्रतिकार करण्याची संधीच मिळाली नाही.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-17.11.2025-सोमवार.
===========================================