🙏🕉️📜🕊️🌿 🚩 श्रीमद्भगवद्गीता - तिसरा अध्याय: कर्मयोग 🚩 श्लोक १२-1-🕊️🌿📜

[Atul Kaviraje]

तीसरा अध्यायः कर्मयोग-श्रीमद्भगवदगीता-

इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः।
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुंक्ते स्तेन एव सः।।12।।

यज्ञ के द्वारा बढ़ाये हुए देवता तुम लोगों को बिना माँगे ही इच्छित भोग निश्चय ही देते रहेंगे | इस प्रकार उन देवताओं के द्वारा दिये हुए भोगों को जो पुरुष उनको बिना दिये स्वयं भोगता है, वह चोर ही है |(12)

🙏🕉�📜🕊�🌿

🚩 श्रीमद्भगवद्गीता - तिसरा अध्याय: कर्मयोग 🚩
श्लोक १२: "इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः। तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुंक्ते स्तेन एव सः।।"

📜 श्लोकाचा अर्थ (Pratyek SHLOKACHA Arth)
हे अर्जुना, यज्ञामुळे संतुष्ट झालेले देव (विविध देवता), तुम्हाला (तुम्ही यज्ञ केल्यामुळे) तुम्ही इच्छिलेले सर्व भोग (उपभोग्य वस्तू) निश्चितपणे देतील. परंतु, त्या (देवांनी) दिलेल्या अशा वस्तू, त्यांना (देवांना किंवा इतरांना) अर्पण न करता, जो मनुष्य फक्त स्वतःच उपभोगतो, तो निश्चितच चोर आहे (स्तेन एव सः)।

🌟 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): गहन आशय
हा श्लोक 'कर्मयोगा'च्या अत्यंत महत्त्वाच्या मूलभूत तत्त्वांपैकी एक आहे. यात श्रीकृष्णांनी मानवी जीवनातील "घेणे आणि देणे" (Give and Take) या नैसर्गिक चक्राचे आणि यज्ञ-भावनायुक्त कर्माचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे.

१. देवांचे आणि यज्ञाचे स्वरूप: येथे 'देव' म्हणजे स्वर्गलोकातील देव-देवता आणि 'यज्ञ' म्हणजे केवळ अग्नीत आहुती देणे नव्हे. 'देव' ही शक्ती/प्रवृत्ती आहे जी निसर्गातील विविध क्रिया-प्रक्रिया नियंत्रित करते (उदा. पर्जन्यवृष्टीसाठी इंद्र, वायूसाठी वायूदेव). आणि 'यज्ञ' म्हणजे केवळ स्वतःसाठी नव्हे, तर समष्टीसाठी (समाजासाठी/जगासाठी) निःस्वार्थपणे केलेले प्रत्येक कर्म. ज्या कर्मातून लोककल्याण साधले जाते, ते यज्ञ आहे.

२. निसर्गाचे कर्ज (ऋण): आपल्याला जीवन जगण्यासाठी आवश्यक असलेले सर्व काही—पाणी, हवा, अन्न, प्रकाश, आणि भूमी—हे निसर्गाकडून (देवांकडून) मिळते. या श्लोकात सांगितले आहे की, जेव्हा मनुष्य यज्ञ-भावना ठेवून (निःस्वार्थ भावनेने, कर्तव्य म्हणून) कर्म करतो, तेव्हा हे निसर्गरूपी देव संतुष्ट होतात आणि त्याला आवश्यक असलेले भोग (इच्छित वस्तू/गरजा) प्रदान करतात.

३. चोर कोण?: निसर्गाने (देवाने) दिलेल्या वस्तूंचा उपभोग घेण्यापूर्वी, त्या वस्तूंचा एक भाग पुन्हा निसर्गाला किंवा समाजाला अर्पण न करणे, ही चोरी आहे. उदाहरणार्थ, शेतीत धान्य पिकवल्यावर, शेतकऱ्याने त्यातील काही भाग देवाला, गरजूला किंवा समाजाच्या कल्याणासाठी न वापरता, केवळ स्वतःच्या स्वार्थासाठी वापरणे, हे 'स्तेन' (चोरी) ठरते. कारण, हे धान्य केवळ त्याच्या वैयक्तिक प्रयत्नांनी नव्हे, तर पाणी, हवा, भूमी आणि इतरांच्या श्रमामुळेच शक्य झाले आहे.

४. कृतज्ञता आणि समत्व भाव: या श्लोकाचा गहन आशय कृतज्ञतेमध्ये आहे. आपण जे काही मिळवतो, ते केवळ आपल्या एकट्याच्या प्रयत्नाने नाही, तर संपूर्ण निसर्गाच्या आणि समाजाच्या साहाय्याने मिळाले आहे. त्यामुळे, त्याचा उपभोग घेण्यापूर्वी त्या स्रोताप्रती आणि इतरांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करणे आवश्यक आहे. हा कृतज्ञता भाव म्हणजेच यज्ञ.

📝 मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Elaboration/Analysis)

आरंभ (Introduction)
तिसऱ्या अध्यायात भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला कर्मयोगाची शिकवण देत आहेत. यज्ञ-चक्र आणि कर्तव्य-पालन यांचा संबंध स्पष्ट करताना, १२वा श्लोक मानवाच्या उपभोग वृत्तीवर प्रकाश टाकतो आणि त्याला समाज व निसर्गाप्रती असलेल्या जबाबदारीची आठवण करून देतो. हा श्लोक स्पष्ट करतो की, मानवाने आपले जीवन केवळ स्वतःच्या स्वार्थासाठी जगू नये, अन्यथा तो 'चोर' ठरतो.

🕊�🌿📜🙏🕉�🚩

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.11.2025-मंगळवार.     
===========================================