🙏🕉️📜🕊️🌿 🚩 श्रीमद्भगवद्गीता - तिसरा अध्याय: कर्मयोग 🚩 श्लोक १२-2-🕊️🌿📜

[Atul Kaviraje]

तीसरा अध्यायः कर्मयोग-श्रीमद्भगवदगीता-

इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः।
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुंक्ते स्तेन एव सः।।12।।

विवेचन (Elaboration)
१. निसर्गाची देणगी आणि मानवाची जबाबदारी: मनुष्य हा निसर्गाचा एक भाग आहे आणि त्याचे अस्तित्व निसर्गाच्या देणग्यांवर अवलंबून आहे. श्रीकृष्ण म्हणतात की, 'यज्ञभाविताः' (यज्ञाने संतुष्ट झालेले देव) आपल्याला इच्छित भोग देतात. याचा अर्थ असा की, जेव्हा मनुष्य निःस्वार्थ कर्म करतो, तेव्हा सृष्टीत सकारात्मक ऊर्जा निर्माण होते. ही ऊर्जाच देव-देवतांना (म्हणजेच निसर्गाच्या शक्तींना) कार्य करण्यास प्रवृत्त करते आणि आपल्याला पाणी, प्रकाश, अन्न अशा वस्तूंची उपलब्धी होते. उदाहरणार्थ, पर्जन्ययज्ञ (यज्ञ-कर्म) केल्याने पर्जन्यवृष्टी होते, जी अन्ननिर्मितीसाठी आवश्यक आहे. आधुनिक संदर्भात बोलायचं झाल्यास, पर्यावरण जपल्यास किंवा समाजासाठी काम केल्यास, आपल्याला निरोगी जीवन, सुरक्षित समाज आणि आर्थिक स्थैर्य प्राप्त होते.

२. 'चोर' या शब्दाचा अर्थ आणि महत्त्व: श्लोकात 'स्तेन एव सः' (तो निश्चितच चोर आहे) हा कठोर शब्दप्रयोग वापरला आहे. याचा अर्थ केवळ कायद्याने चोरी करणे नाही, तर नैतिक आणि आध्यात्मिक पातळीवर केलेली चोरी. ज्याने वस्तू दिल्या, त्याला काहीही न देता, फक्त स्वतःच त्या वस्तूंचा उपभोग घेणे, हे देवांनी दिलेल्या संपत्तीचा, शक्तीचा आणि संधीचा गैरवापर करण्यासारखे आहे. हे एक प्रकारचे ऋण आहे, जे कृतज्ञता आणि 'अर्पण' (देणे) या भावनेने फेडणे आवश्यक आहे.

उदाहरण: एका कंपनीतील कर्मचाऱ्याने पगार स्वीकारला, पण कामात कोणतीही गुणवत्ता दिली नाही, तर तो कंपनीसाठी चोर आहे. त्याचप्रमाणे, समाजाकडून किंवा निसर्गाकडून घेतलेल्या वस्तूंचा मोबदला म्हणून कोणतेही 'यज्ञ-कर्म' (समाजसेवा, कर्तव्यपालन) न केल्यास, मनुष्य निसर्गाच्या दृष्टीने चोर ठरतो.

३. 'अप्रदायैभ्यो' (न अर्पण करता) चे महत्त्व: 'न अर्पण करता' म्हणजे केवळ वस्तू देणे अपेक्षित नाही, तर 'यज्ञ' भावाने कर्म करणे अपेक्षित आहे. याचा अर्थ, आपण मिळवलेल्या संपत्तीचा, ज्ञानाचा किंवा वेळेचा एक भाग देवाच्या (किंवा समाजाच्या) कार्यासाठी वापरला पाहिजे. हिंदू धर्मात 'पंचमहायज्ञ' सांगितले आहेत: देवयज्ञ (देवपूजा), ब्रह्मयज्ञ (अध्ययन-अध्यापन), पितृयज्ञ (पितरांना तर्पण), मनुष्ययज्ञ (अतिथी सेवा) आणि भूतयज्ञ (प्राणी-पक्षांना अन्न). या यज्ञांच्या माध्यमातून आपण निसर्गाचे आणि समाजाचे ऋण फेडतो.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference)
हा श्लोक स्पष्ट करतो की कर्मयोग केवळ कर्तव्य करणे नव्हे, तर जीवन एक यज्ञ मानणे आहे.

निष्कर्ष (Inference): मानवी जीवन हे उपभोग घेण्यासाठी नाही, तर कर्तव्य म्हणून कर्म करून, निसर्ग आणि समाजाप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी आहे. जेव्हा आपण कर्म (यज्ञ) करतो, तेव्हा निसर्गाचे चक्र सुरळीत चालते आणि आपल्याला भोग प्राप्त होतात. जो या चक्रात केवळ 'घेणारा' बनतो, तो निसर्गाच्या व्यवस्थेचा आणि समाजाच्या श्रमाचा चोर ठरतो. म्हणून प्रत्येक व्यक्तीने निःस्वार्थ कर्म करून, मिळालेल्या वस्तूंचा एक अंश इतरांसाठी अर्पण करणे (देणे) आवश्यक आहे. हाच भगवद्गीतेतील कर्मयोगाचा महत्त्वाचा संदेश आहे.

🕊�🌿📜🙏🕉�🚩

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.11.2025-मंगळवार.     
===========================================