⚖️ नीतीचे निरीक्षण (चाणक्य सूत्र) ⚖️ (चाणक्य नीती, अध्याय २, श्लोक १-📜🧠⚖️💡🚫

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

अनृतं साहसं माया मूर्खत्वमतिलोभिता ।
अशौचत्वं निर्दयत्वं स्त्रीणांदोषास्वभावजाः ।।१।।

⚖️ नीतीचे निरीक्षण (चाणक्य सूत्र) ⚖️

(चाणक्य नीती, अध्याय २, श्लोक १ वर आधारित दीर्घ मराठी कविता)

मूळ श्लोक:

अनृतं साहसं माया मूर्खत्वमतिलोभिता ।
अशौचत्वं निर्दयत्वं स्त्रीणांदोषास्वभावजाः ।।१।।

१. नीतीचा आरंभ

नीती सांगती चाणक्य
करोनी निरीक्षण,
स्वभावातील दोषांचे
करिती हे परीक्षण.

अर्थ:
आचार्य चाणक्य मानवी स्वभावाचे निरीक्षण करून नीतीचे ज्ञान देत आहेत.
ते माणसाच्या स्वभावातील काही नैसर्गिक दोषांचे परीक्षण करत आहेत.

२. असत्य आणि साहस

'अनृतं' म्हणजे असते
खोटे बोलण्याची रीत,
'साहसं' ते अविचारी
जेथे नसे विचार नीत.

अर्थ:
'अनृतं' म्हणजे खोटे बोलण्याची किंवा असत्याची प्रवृत्ती.
'साहसं' म्हणजे विचार न करता भावनेतून केलेले धाडस,
जे अनेकदा धोकादायक होऊ शकते.

३. माया आणि मूर्खत्व

'माया' असे कपटाचे
गोड वळण कधी,
'मूर्खत्व' ते जिथे
बुद्धी होई निरवधी.

अर्थ:
'माया' म्हणजे सौम्य स्वरूपातील कपट किंवा चातुर्यपूर्ण फसवणूक.
'मूर्खत्व' म्हणजे विचारशक्ती नसणे किंवा तात्काळ भावनिक निर्णय घेणे.

४. अति लोभ आणि संग्रह

अति लोभ असे 'अतिलोभिता'
संपत्तीचा हव्यास,
संग्रहाची भावना
ती नुरवी शांतीचा श्वास.

अर्थ:
'अतिलोभिता' म्हणजे लोभाची पराकाष्ठा —
धन, वस्तू किंवा अधिकार यांचा तीव्र हव्यास.
ही वृत्ती मनातील शांती हरवते.

५. शुद्धता आणि कठोरता

'अशौचत्वं' म्हणजे असे
शुद्धीचे काही अंतर,
'निर्दयत्वं' दाखवते
क्रियेतील कठोर प्रहर.

अर्थ:
'अशौचत्वं' — आंतरिक किंवा बाह्य अशुद्धता,
वर्तनातील अस्वच्छता किंवा नैतिक शिथिलता.
'निर्दयत्वं' — कृतीतील कठोरता किंवा दयाहीनता.

६. स्वभावजन्य दोष

हे सर्व गुण स्त्रीमध्ये
अधिक तयाचे प्रबळ,
'स्वभावजाः' हे दोष
म्हणे नीतिज्ञ सकळ.

अर्थ:
हे सर्व दोष (अनृत, साहस, माया, लोभ इ.)
स्त्रियांच्या स्वभावात पुरुषांपेक्षा अधिक दिसतात,
असे चाणक्यांचे निरीक्षण आहे.
हे दोष स्वभावजन्य — म्हणजे जन्मतः असलेले — आहेत असे ते सांगतात.

७. नीतीचा निष्कर्ष

हा केवळ नीतीचा
व्यवहारिक एक भाग,
दोषांवर लक्ष ठेवून
करा कर्माचा त्याग.

अर्थ:
हा श्लोक कोणाचाही अनादर करण्यासाठी नाही.
तो व्यवहारातील सावधगिरी अधोरेखित करणारा आहे.
स्वभावजन्य दोष ओळखून नीतीने, विचारपूर्वक वागावे
हा चाणक्यांचा संदेश.

📜🧠⚖️💡🚫💢🗝�

--अतुल परब
--दिनांक-16.11.2025-रविवार.   
===========================================