📜 चाणक्य नीती: द्वितीय अध्याय – श्लोक ३ 📜-2-👑🏠👨‍👩‍👦‍👦🧘‍♂️💰😇🌿

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

यस्य पुत्रो वशीभूतो भार्या छन्दानुगामिनी ।
विभवे यश्च सन्तुष्टस्तस्य वर्ग इहैव हि ।।३।।

२. दुसरी ओळ: पत्नीचे अनुकूल असणे
ओळ (OLI): "भार्या छन्दानुगामिनी" अर्थ (Pratyek OLICHA Arth): ज्याची पत्नी मनाप्रमाणे (इच्छेनुसार, अनुकूल) वागणारी आहे.

विवेचन (Pradirgh Vivechan): 'छन्दानुगामिनी' म्हणजे 'पतीच्या इच्छेनुसार चालणारी' (अनुकूल). याचा अर्थ केवळ आज्ञा पाळणारी नव्हे, तर पतीच्या सुख-दुःखात सोबत असणारी, त्याच्या निर्णयांना समजून घेऊन सहकार्य करणारी आणि घरात सौहार्द राखणारी.

जीवनातील आधारस्तंभ: पत्नी ही जीवनातील अर्धांगिनी असते. जर पत्नी आणि पतीचे विचार जुळले नाहीत, तर घरात नेहमी कलह राहतो. संसार हा रथ आहे आणि पती-पत्नी त्याची दोन चाके. ती एका दिशेने चालली तरच जीवन सुखकर होते.

मानसिक शक्ती: अनुकूल पत्नी पतीला प्रत्येक संकटात धीर देते आणि चांगले कर्म करण्यास प्रेरित करते. अशा पत्नीमुळे पतीचे लक्ष बाहेरच्या समस्यांवर अधिक केंद्रित होते, कारण घरची चिंता नसते.

उदाहरण: सीतेने रामावर आलेले वनवासाचे संकट आनंदाने स्वीकारले आणि प्रत्येक क्षणी रामाची साथ दिली. हीच छन्दानुगामिनीची भावना आहे.

३. तिसरी ओळ: संपत्तीत समाधान
ओळ (OLI): "विभवे यश्च सन्तुष्टः" अर्थ (Pratyek OLICHA Arth): आणि जो आपल्या संपत्तीत (विभवात) समाधानी आहे.

विवेचन (Pradirgh Vivechan): 'विभव' म्हणजे धन, संपत्ती आणि ऐश्वर्य. चाणक्य म्हणतात, भौतिक संपत्ती किती आहे, यापेक्षा 'समाधान' किती आहे, हे महत्त्वाचे आहे.

लोभावर नियंत्रण: जगातील सर्व दुःखाचे मूळ लोभ आणि अतृप्तीमध्ये आहे. कितीही धन मिळाले तरी जो असंतुष्ट राहतो, तो नेहमी दुःखी असतो. तो अधिक संपत्ती मिळवण्याच्या आणि ती टिकवून ठेवण्याच्या चिंतांनी ग्रासलेला असतो.

मानसिक शांतता: ज्या व्यक्तीला जे मिळाले आहे, त्यात तो समाधानी असतो, त्याची मानसिक शांतता टिकून राहते. तो अनावश्यक स्पर्धा आणि धावपळीतून मुक्त होतो. समाधानी व्यक्ती आनंदी जीवन जगते.

उदाहरण: संत तुकाराम महाराजांनी सांगितल्याप्रमाणे, "सोन्याचे ताट मिळाले तरी, त्यात खाल्लेले साधे अन्न समाधान देते." आपल्या गरजा मर्यादित ठेवणे, हेच समाधानाचे मूळ आहे.

४. चौथी ओळ: स्वर्गाची प्राप्ती
ओळ (OLI): "तस्य वर्ग इहैव हि" अर्थ (Pratyek OLICHA Arth): त्याला या पृथ्वीवरच (इहलोकीच) स्वर्गसुख प्राप्त होते.

विवेचन (Pradirgh Vivechan): 'वर्ग' (स्वर्ग) म्हणजे आनंद आणि शांती. चाणक्य स्पष्ट करतात की, स्वर्ग ही काही दूरची किंवा मृत्यूनंतर मिळणारी जागा नाही. ज्या व्यक्तीच्या जीवनात वरील तीन गोष्टी साधल्या जातात, त्याचे जीवन या पृथ्वीवरच स्वर्गाप्रमाणे सुंदर होते.

सुखाची व्याख्या: खरे सुख भौतिक वस्तूंमध्ये नसते, तर ते नातेसंबंधातील प्रेम आणि मानसिक समाधानात असते. कुटुंब शांत आणि समाधानी असेल, तर तो मनुष्य आपल्या घरात राजासारखा असतो.

उदाहरण: ज्या व्यक्तीच्या घरात आनंदी वातावरण, कुटुंबाची साथ आणि मनात समाधान असते, त्याला कोणत्याही बाह्य सुखाची गरज लागत नाही. हीच स्थिती म्हणजे जीवंतपणी स्वर्गाचा अनुभव घेणे.

समारोप (Conclusion)
आचार्य चाणक्यांच्या मते, माणसाच्या जीवनातील सर्वोच्च सुख म्हणजे कौटुंबिक स्थैर्य आणि मानसिक समाधान. पैसा आणि सत्ता असूनही जर घरात कलह असेल किंवा मन असंतुष्ट असेल, तर ते जीवन नरकासमान होते.

निष्कर्ष (Summary/Inference)
हा श्लोक मानवी जीवनाचे उत्कृष्ट व्यवस्थापन सूत्र (Ultimate Management Formula) आहे. चाणक्य नीती शिकवते की, आपण नेहमी आपल्या कुटुंबियांसोबत चांगले संबंध ठेवावेत (आज्ञाधारक पुत्र आणि अनुकूल पत्नी) आणि महत्त्वाचे म्हणजे, आपल्या गरजांवर नियंत्रण ठेवून मिळालेल्या संपत्तीत समाधानी राहावे. ज्याचे घर शांतीचे निवासस्थान आहे आणि ज्याच्या मनात संतोष आहे, त्याच्यासाठी हा इहलोकच स्वर्ग आहे.

👑🏠👨�👩�👦�👦🧘�♂️💰😇🌿

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.11.2025-मंगळवार. 
===========================================