🙏 चाणक्य नीती: द्वितीय अध्याय - श्लोक ४ 🙏-2-🙏🙏🙏🤝🏡👨‍👩‍👦‍👦💖🔎⚖️📜

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

तन्मित्रंयत्रविश्वासःसा भार्या यत्र नितिः ।।४।।

३. ओळ: "तन्मित्रं यत्र विश्वासः" (मित्र वही है जिस पर आप विश्वास कर सकते हो)
अर्थ: मित्र तोच, ज्यावर विश्वास ठेवता येतो.

सखोल विवेचन:

विश्वासाचे महत्त्व: मित्रत्व हे विश्वासावर आधारलेले असते. मैत्रीत स्वार्थ, कपट किंवा संशय असल्यास, ती मैत्री निरर्थक ठरते. विश्वास हा मैत्रीचा प्राण आहे.

आदर्श मित्र: खरा मित्र तो असतो जो आपल्या गुप्त गोष्टी गुप्त ठेवतो, संकटात साथ देतो आणि आपल्या पाठीमागेही आपल्यावर निंदा होऊ देत नाही. ज्याच्यावर आपण डोळे झाकून भरवसा ठेवू शकतो, तोच खरा मित्र.

उदाहरण: भगवान कृष्ण आणि सुदामा यांची मैत्री. सुदामा अत्यंत गरीब असूनही कृष्णाने त्याच्यावर पूर्ण विश्वास ठेवला आणि त्याला मदत केली, कोणताही मोठेपणा न दाखवता.

४. ओळ: "सा भार्या यत्र नितिः" (पत्नी वही है जिससे सुख प्राप्त हो)
अर्थ: पत्नी तीच, जिच्या सहवासात पतीला सुख (नीति/संतुष्टी) प्राप्त होते.

सखोल विवेचन:

'नितिः' (सुख/संतुष्टी): येथे 'सुख' म्हणजे केवळ शारीरिक किंवा भौतिक सुख नाही. तर मानसिक शांती, समाधान, धर्मपरायणता आणि योग्य मार्गावर चालण्याची प्रेरणा होय. 'नितिः' या शब्दाचा अर्थ 'नीतिमत्ता' असाही आहे.

आदर्श पत्नी: पत्नी घरात शांती आणि सुसंवाद निर्माण करते. जी पत्नी पतीच्या सुखात आणि दुःखात समान भागीदार बनते, जी धार्मिक आणि नैतिक मार्गावर चालण्यास मदत करते, तीच खरी 'भार्या' (पत्नी) होय. तिच्या संगतीत पतीला जीवनाची परिपूर्णता जाणवते.

उदाहरण: सीता मातेने प्रभू रामचंद्रांसोबत वनवासात सर्व दुःख हसतमुखाने स्वीकारली. तिची ही निष्ठा आणि सहकार्य 'भार्या' या संकल्पनेला सर्वोच्च स्थान देते.

💡 निष्कर्ष आणि समारोप (Samarop ani Nishkarsha) 💖

निष्कर्ष (Nishkarsha): आचार्य चाणक्य यांनी या श्लोकात नात्यातील भावनिक गुंतवणूक आणि कर्तव्यनिष्ठा यावर जोर दिला आहे. रक्ताचे किंवा सामाजिक बंधन महत्त्वाचे नाही, तर त्या नात्यात असलेली गुणवत्ता (Quality) महत्त्वाची आहे. प्रत्येक नात्याची एक निश्चित जबाबदारी असते आणि ती जबाबदारी पूर्ण केली तरच ते नाते सार्थक ठरते.

समारोप (Samarop): हा श्लोक आपल्याला शिकवतो की, जीवनातील खरी संपत्ती ही सोने-चांदी नसून, विश्वासू मित्र, आज्ञाधारक पुत्र, कर्तव्यनिष्ठ पिता आणि संतोष देणारी पत्नी हेच आहेत. या चार स्तंभांवरच मानवाचे सुखी आणि यशस्वी जीवन उभे राहते.

🙏🙏🙏🤝🏡👨�👩�👦�👦💖🔎⚖️📜

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-19.11.2025-बुधवार.
===========================================