🚩 सोवियत समाजवादी गणराज्यांचा संघ (USSR) ची स्थापना 🚩-1-

[Atul Kaviraje]

The Establishment of the Soviet Union (1922): The Union of Soviet Socialist Republics (USSR) was officially established on November 19, 1922, marking a new era in Soviet history.

सोवियत संघाची स्थापना (1922): 19 नोव्हेंबर 1922 रोजी, सोवियत समाजवादी गणराज्यांचा संघ (USSR) औपचारिकपणे स्थापन झाला, ज्यामुळे सोवियत इतिहासात एक नवीन युग सुरू झाले.

उल्लेख केलेली सोवियत संघाची स्थापना तारीख (१९ नोव्हेंबर १९२२) ऐतिहासिक नोंदीनुसार चुकीची आहे. अनेक विश्वसनीय स्त्रोतांनुसार, युनियन ऑफ सोवियत सोशलिस्ट रिपब्लिक्स (USSR) ची औपचारिक स्थापना ३० डिसेंबर १९२२ रोजी झाली.

🚩 सोवियत समाजवादी गणराज्यांचा संघ (USSR) ची स्थापना 🚩-

ऐतिहासिक घटना: ३० डिसेंबर १९२२

परिचय (Introduction)
सोवियत समाजवादी गणराज्यांचा संघ (Union of Soviet Socialist Republics - USSR) याची स्थापना जागतिक इतिहासातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि युगांतरकारी घटना होती. रशियन क्रांती (१९१७) आणि त्यानंतरच्या गृहयुद्धाच्या (Civil War) रक्तरंजित कालखंडानंतर, ३० डिसेंबर १९२२ रोजी रशिया, युक्रेन, बेलारूस आणि ट्रान्सकॉकेशियन प्रजासत्ताक (Transcaucasian Federation) या चार सोशलिस्ट सोवियत प्रजासत्ताकांनी एकत्र येऊन या विशाल संघाची औपचारिक स्थापना केली. ☭� ही केवळ एका नवीन देशाची निर्मिती नव्हती, तर कार्ल मार्क्स आणि व्लादिमीर लेनिन यांच्या विचारांवर आधारित, जगातील पहिले साम्यवादी (Communist) राज्य अस्तित्वात आले. या घटनेने २० व्या शतकाचा राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक पट कायमस्वरूपी बदलून टाकला.

📝 महत्त्वाचे आणि विस्तृत विवेचनात्मक लेख (Detailed Essay/Lekh)

शीर्षक: सोवियत संघाची निर्मिती (१९२२) - जागतिक बदलाचे शिल्पकार

मुख्य मुद्दा १: स्थापनेचा संदर्भ आणि पार्श्वभूमी (Context and Background of Establishment) 🌍
सोवियत संघाच्या स्थापनेचे मूळ १९१७ च्या रशियन क्रांतीत आहे. झार (Tsar) राजवट उलथून टाकल्यानंतर, व्लादिमीर लेनिन (Vladimir Lenin) यांच्या नेतृत्वाखालील बोल्शेविकांनी (Bolsheviks) सत्ता काबीज केली.
उप-मुद्दा १.१: रशियन क्रांती (१९१७): झार निकोलस II (Tsar Nicholas II) च्या हुकूमशाहीचा अंत आणि बोल्शेविक पक्षाची सत्ता.
उप-मुद्दा १.२: गृहयुद्ध (१९१८-१९२२): 'रेड आर्मी' (साम्यवादी) आणि 'व्हाईट आर्मी' (साम्यवादी विरोधी) यांच्यात रक्तरंजित संघर्ष. बोल्शेविकांचा विजय आणि त्यांचा वाढलेला राजकीय प्रभाव.
उप-मुद्दा १.३: साम्यवादी विचारधारेचा पाया: कार्ल मार्क्सच्या (Karl Marx) तत्त्वज्ञानावर आधारित 'सर्वहारा' (Proletariat) वर्गाचे शासन स्थापन करण्याचे ध्येय.

मुख्य मुद्दा २: सोवियत संघाची औपचारिक स्थापना (The Formal Establishment of the USSR) 📅
गृहयुद्ध संपल्यानंतर, नव्याने स्थापन झालेल्या सोशलिस्ट प्रजासत्ताकांना एकत्र आणून एक मजबूत केंद्रशासित राज्य निर्माण करणे आवश्यक होते.
उप-मुद्दा २.१: स्थापना तारीख: ३० डिसेंबर १९२२ रोजी चार प्रमुख प्रजासत्ताकांनी 'ट्रीटी ऑन द क्रिएशन ऑफ द यूएसएसआर' (Treaty on the Creation of the USSR) वर स्वाक्षरी केली.
उप-मुद्दा २.२: संस्थापक सदस्य: रशियन एसएफएसआर (Russian SFSR), युक्रेनियन एसएसआर (Ukrainian SSR), बायलोरशियन एसएसआर (Byelorussian SSR) आणि ट्रान्सकॉकेशियन एसएफएसआर (Transcaucasian SFSR).
उप-मुद्दा २.३: पहिली राजधानी: मॉस्को (Moscow).

मुख्य मुद्दा ३: साम्यवादी तत्त्वज्ञान आणि शासन प्रणाली (Communist Philosophy and Governance System) 🚩
USSR हे जगातील पहिले असे राज्य होते जे पूर्णपणे साम्यवादी विचारधारेवर आधारित होते.
उप-मुद्दा ३.१: एक-पक्षीय शासन: कम्युनिस्ट पक्षाचे (Communist Party) निर्विवाद वर्चस्व. इतर पक्षांना स्थान नव्हते.
उप-मुद्दा ३.२: राज्य मालकी: जमीन, उद्योगधंदे, बँका आणि नैसर्गिक संसाधने पूर्णपणे राज्याच्या मालकीची होती. खासगी मालमत्ता जवळजवळ संपुष्टात आणली गेली.
उप-मुद्दा ३.३: केंद्रीय नियोजन: अर्थव्यवस्था बाजारावर नव्हे, तर सरकारच्या पंचवार्षिक योजनांवर (Five-Year Plans) आधारित होती. 📈

मुख्य मुद्दा ४: लेनिनचे नेतृत्व आणि आजारपण (Lenin's Leadership and Illness) 👨�⚖️
व्लादिमीर लेनिन हे सोवियत संघाचे संस्थापक आणि पहिले नेते होते. त्यांच्या नेतृत्वाखाली नवीन आर्थिक धोरण (New Economic Policy - NEP) सुरू करण्यात आले.
उप-मुद्दा ४.१: नवीन आर्थिक धोरण (NEP): गृहयुद्धानंतर अर्थव्यवस्थेला चालना देण्यासाठी मर्यादित प्रमाणात खासगी व्यापार आणि शेतीला परवानगी.
उप-मुद्दा ४.२: लेनिनचा मृत्यू: १९२२ मध्ये त्यांनी मोठा स्ट्रोक आला आणि जानेवारी १९२४ मध्ये त्यांचा मृत्यू झाला. त्यांच्या जाण्याने नेतृत्वाच्या संघर्षाला सुरुवात झाली.
उप-मुद्दा ४.३: सत्तासंघर्ष: लेनिननंतर जोसेफ स्टालिन (Joseph Stalin), लिऑन ट्रॉट्स्की (Leon Trotsky) आणि इतरांमध्ये सत्ता मिळवण्यासाठी तीव्र स्पर्धा सुरू झाली.

मुख्य मुद्दा ५: जोसेफ स्टालिनचा उदय आणि सत्ता बळकटीकरण (Rise and Consolidation of Joseph Stalin) 🔨
लेनिनच्या मृत्यूनंतर जोसेफ स्टालिनने क्रूरपणे सत्ता हस्तगत केली आणि सोवियत संघाला एका वेगळ्याच मार्गावर नेले.
उप-मुद्दा ५.१: 'समाजवाद एकाच देशात' (Socialism in One Country) धोरण: स्टालिनने आंतरराष्ट्रीय क्रांतीऐवजी सोवियत संघाला मजबूत करण्यावर लक्ष केंद्रित केले.
उप-मुद्दा ५.२: सामुदायिकीकरण (Collectivization): शेतीचे सक्तीचे सरकारीकरण, ज्यामुळे अनेक ठिकाणी मोठे दुष्काळ आणि लोकांचे हाल झाले.
उप-मुद्दा ५.३: ग्रेट पर्ज (The Great Purge): १९३० च्या दशकात स्टालिनने आपल्या राजकीय विरोधकांना, पक्षाच्या सदस्यांना आणि लाखो सामान्य नागरिकांना ठार मारले किंवा तुरुंगात टाकले. 🩸

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-19.11.2025-बुधवार.
===========================================