📜 युनायटेड नेशन्स चार्टरची स्वाक्षरी (१९४५): जागतिक शांततेची पायाभरणी-1-

[Atul Kaviraje]

The Signing of the United Nations Charter (1945): On November 20, 1945, the United Nations Charter was signed in San Francisco, establishing the foundation for the UN's international efforts.

युनायटेड नेशन्स चार्टरची स्वाक्षरी (1945): 20 नोव्हेंबर 1945 रोजी, युनायटेड नेशन्स चार्टरला सैन फ्रान्सिस्कोमध्ये स्वाक्षरी करण्यात आली, ज्यामुळे यूएनच्या आंतरराष्ट्रीय प्रयत्नांची पायाभरणी झाली.

📜 युनायटेड नेशन्स चार्टरची स्वाक्षरी (१९४५): जागतिक शांततेची पायाभरणी-

(ऐतिहासिक घटना: २० नोव्हेंबर १९४५, सैन फ्रान्सिस्को)

🌍 ईमोजी सारांश (Emoji Saransh)

📚 मुख्य विषय: 🕊� शांतता | 🤝 सहकार्य | ⚖️ न्याय | 🛡� सुरक्षा | 🌐 संयुक्त राष्ट्र

१. परिचय (Introduction)

थीम: जागतिक शांततेच्या नवीन युगाची सुरुवात.

२० नोव्हेंबर १९४५ हा दिवस जागतिक इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी नोंदवला गेला, कारण याच दिवशी युनायटेड नेशन्स (UN) चार्टरवर सैन फ्रान्सिस्को (San Francisco) येथे स्वाक्षरी करण्यात आली. या घटनेने दुसऱ्या महायुद्धानंतरच्या जर्जर जगात शांतता, न्याय आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्य या मूल्यांवर आधारित एका नवीन संघटनेची, म्हणजेच संयुक्त राष्ट्रांची (UN), अधिकृत पायाभरणी केली. हा केवळ एक दस्तऐवज नव्हता, तर भविष्यातील पिढ्यांना युद्धाच्या भयंकर संकटापासून वाचवण्याचे एक जागतिक वचन होते. 🤝

२. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आणि संदर्भ (Historical Context and Reference)

विषय: दुसऱ्या महायुद्धाचा अनुभव आणि लीग ऑफ नेशन्सचे अपयश.

दुसऱ्या महायुद्धाने (१९३९-१९४५) जगाला अभूतपूर्व विनाश दाखवला. कोटींच्या संख्येने लोक मारले गेले आणि जगात अराजक पसरले. यापूर्वी स्थापन झालेली 'लीग ऑफ नेशन्स' (League of Nations) शांतता राखण्यात अपयशी ठरली होती.

उदा. (Udaharana): लीग ऑफ नेशन्स जपानला मंचुरियावर आक्रमण करण्यापासून किंवा जर्मनीला पोलंडवर हल्ला करण्यापासून रोखू शकली नाही.

संदर्भ (Sandarbha): या अपयशानंतर, अमेरिका, ब्रिटन, सोव्हिएत युनियन आणि चीन यांसारख्या प्रमुख राष्ट्रांनी एक अधिक शक्तिशाली आणि प्रभावी संस्था निर्माण करण्याचा संकल्प केला. याच संकल्पनेतून 'युनायटेड नेशन्स' या नावाचा उदय झाला. 💥

३. सैन फ्रान्सिस्को परिषद (San Francisco Conference - April 1945)

विषय: चार्टरची निर्मिती प्रक्रिया.

चार्टरवर स्वाक्षरी होण्यापूर्वी, ५० राष्ट्रांचे प्रतिनिधी २५ एप्रिल ते २६ जून १९४५ या दरम्यान सैन फ्रान्सिस्को येथे एकत्र आले. या परिषदेत प्रत्येक मुद्द्यावर सखोल चर्चा आणि वादविवाद झाले.

मुख्य माहिती (Mukhya Mahiti): राष्ट्रांचे सार्वभौमत्व (Sovereignty), सुरक्षा परिषदेत (Security Council) मोठ्या राष्ट्रांचा 'व्हेटो' (Veto) अधिकार आणि मानवी हक्कांचे समावेश यांसारख्या कठीण मुद्द्यांवर महत्त्वपूर्ण वाटाघाटी झाल्या.

परिणाम (Parinam): २६ जून १९४५ रोजी चार्टरला अंतिम रूप देण्यात आले, पण अधिकृत अंमलबजावणी (Ratification) २० नोव्हेंबर १९४५ पासून सुरू झाली. ✍️

४. सनदेची मुख्य तत्त्वे (Key Principles of the Charter)

विषय: UN च्या कार्याचा पाया.

चार्टरमध्ये एकूण १९ प्रकरणे आणि १११ कलमे (Articles) आहेत. याची मूलभूत तत्त्वे आंतरराष्ट्रीय कायद्याचा आधारस्तंभ आहेत.

कलम क्र.

तत्त्व (Principle)

विश्लेषण (Analysis)

कलम १

शांतता व सुरक्षा राखणे

युएनचे प्राथमिक उद्दिष्ट युद्धे थांबवणे आणि सामूहिक सुरक्षा प्रणाली विकसित करणे.

कलम २

राष्ट्रांचे सार्वभौमत्व

सर्व सदस्य राष्ट्रे समान आहेत आणि त्यांच्या अंतर्गत धोरणांमध्ये हस्तक्षेप केला जाणार नाही.

कलम ५५

मानवाधिकार आणि सहकार्य

वंश, लिंग, भाषा किंवा धर्म यावर आधारित कोणताही भेद न करता मानवाधिकारांचा आदर करणे.

उदा. (Udaharana): आंतरराष्ट्रीय विवादांचे शांततापूर्ण निराकरण (उदा. वाटाघाटी, चौकशी, मध्यस्थी). 🕊�

५. युएनची रचना (Structure of the UN)

विषय: चार्टरने परिभाषित केलेली प्रमुख संस्था.

या चार्टरने संयुक्त राष्ट्रांच्या सहा मुख्य संस्थांची स्थापना केली:

महासभा (General Assembly): सर्व सदस्य राष्ट्रे, समान मताधिकार. (लोकशाही तत्त्व)

सुरक्षा परिषद (Security Council): १५ सदस्य (५ स्थायी + १० अस्थायी), जागतिक सुरक्षा राखणे. (व्हेटो अधिकारासह)

आर्थिक आणि सामाजिक परिषद (ECOSOC): विकास, आरोग्य, शिक्षण.

ट्रस्टीशिप परिषद (Trusteeship Council): (सध्या निष्क्रिय)

आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (International Court of Justice - ICJ): आंतरराष्ट्रीय कायदेशीर विवाद सोडवणे.

सचिवालय (Secretariat): संस्थेचे प्रशासकीय कार्य. 🏛�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.11.2025-गुरुवार.
===========================================