🙏 श्रीमद्भगवद्गीता - तिसरा अध्याय: कर्मयोग श्लोक १५-1-🎁🧘🏻‍♂️🕉️🙏✨⭐📜💫

[Atul Kaviraje]

तीसरा अध्यायः कर्मयोग-श्रीमद्भगवदगीता-

कर्म ब्रह्मोद् भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुदभवम्।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम्।।15।।

सम्पूर्ण प्राणी अन्न से उत्पन्न होते हैं, अन्न की उत्पत्ति वृष्टि से होती है, वृष्टि यज्ञ से होती है और यज्ञ विहित कर्मों से उत्पन्न होने वाला है | कर्मसमुदाय को तू वेद से उत्पन्न और वेद को अविनाशी परमात्मा से उत्पन्न हुआ जान | इससे सिद्ध होता है कि सर्वव्यापी परम अक्षर परमात्मा सदा ही यज्ञ में प्रतिष्ठित है |

**🙏 श्रीमद्भगवद्गीता - तिसरा अध्याय: कर्मयोग

श्लोक १५ :**

श्लोक (४ ओळींमध्ये स्वतंत्र परिच्छेद):

कर्म ब्रह्मोद् भवं विद्धि
ब्रह्माक्षरसमुदभवम्।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म
नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम्।। १५।।

१. श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):

या श्लोकाचा थेट अर्थ असा आहे:
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि: (तू) कर्म हे ब्रह्मापासून (प्रकृतीपासून/वेदांपासून) उत्पन्न झालेले जाण.
ब्रह्माक्षरसमुद्भवम्: आणि, ब्रह्म (प्रकृती/वेद) हे अक्षरापासून (अविनाशी परब्रह्मापासून) उत्पन्न झालेले आहे.
तस्मात् सर्वगतं ब्रह्म: त्यामुळे, ते सर्वव्यापी ब्रह्म (परम तत्त्व) नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम्: सदैव (नित्य) यज्ञात (कर्मकांडात/कर्तव्यात) प्रतिष्ठित (स्थित/प्रतिष्ठापित) असते.

सारांश: कर्म हे प्रकृतीजन्य आहे, आणि प्रकृती अविनाशी परमात्म्यापासून उत्पन्न झाली आहे.
म्हणून, सर्वव्यापी परमात्मा नेहमीच यज्ञ म्हणजेच कर्तव्यकर्मामध्ये प्रतिष्ठित असतो.

२. सखोल भावार्थ आणि विस्तृत विवेचन (Sakhol Bhavarth ani Pradirgh Vivechan):
आरंभ (Introduction):

हा श्लोक कर्म, प्रकृती (ब्रह्म), आणि परमेश्वर (अक्षर ब्रह्म) यांच्यातील अत्यंत गहन आणि मूलभूत संबंधावर प्रकाश टाकतो.
यापूर्वीच्या श्लोकांमध्ये (१३ आणि १४), भगवंतांनी स्पष्ट केले की सर्व प्राणी अन्नावर, अन्न पावसावर, पाऊस यज्ञावर आणि यज्ञ कर्मावर अवलंबून आहेत (चक्र).
आता, हे कर्मच मुळात कुठून येते, याचे स्पष्टीकरण भगवान देत आहेत.

सखोल भावार्थ (Deep Essence):

येथे 'ब्रह्म' या शब्दाचे दोन अर्थ घेतले जातात, जे या श्लोकाच्या गाभ्याला स्पर्श करतात:
'ब्रह्म' = वेद / प्रकृती: 'कर्म' (कर्तव्य) हे वेदांनी सांगितले आहे (वेद हे ईश्वराचेच स्वरूप मानले जातात). किंवा, कर्म हे प्रकृतीच्या नियमांनुसार (सत्त्व, रज, तम या गुणांनुसार) उत्पन्न होते.
'अक्षर ब्रह्म' = अविनाशी परमेश्वर (परमात्मा): जे अंतिम आणि शाश्वत तत्त्व आहे.

विवेचन:

कर्म आणि प्रकृतीची उत्पत्ती (The Origin of Action):
भगवान म्हणतात, हे कर्म तुच्छ नाही, तर ते ब्रह्मापासून (प्रकृतीपासून) उत्पन्न झाले आहे.
याचा अर्थ असा की, हे संपूर्ण जगत् आणि त्यात घडणारी प्रत्येक क्रिया (कर्म) ही ईश्वरीय नियमांच्या अधीन आहे.
जी शक्ती या जगाला चालवते (प्रकृती/माया), तीच कर्माला जन्म देते. मनुष्य जे काही करतो, ते त्याच्या प्रकृतीनुसारच करतो (म्हणजेच, सत्त्व, रज, तम या गुणांच्या प्रभावाने).

प्रकृती आणि परमेश्वर (The Origin of Prakriti):
पुढे भगवंत सांगतात की, हे 'ब्रह्म' (प्रकृती/वेद) देखील 'अक्षर' (अविनाशी परब्रह्म) पासून उत्पन्न झाले आहे.
अक्षर ब्रह्म हे परब्रह्म, परमेश्वर किंवा परमात्मा आहे.
याचा अर्थ, या संपूर्ण सृष्टीचा मूळ आधार, प्रकृतीसहित, तो एकच अविनाशी परमेश्वर आहे. प्रकृती ही परमात्म्याची शक्ती आहे, जी सृष्टीच्या निर्मितीसाठी आणि कर्मासाठी आवश्यक आहे.

कर्तव्यात परमात्म्याची उपस्थिती (God's Presence in Duty):
निष्कर्ष असा की, जो परमात्मा सर्वत्र (सर्वगत) व्यापलेला आहे, तोच नित्य यज्ञात (कर्तव्यकर्मामध्ये) प्रतिष्ठित आहे.
यज्ञ म्हणजे केवळ अग्नीत आहुती देणे नव्हे, तर ईश्वरार्पण बुद्धीने केलेले कोणतेही कर्तव्यकर्म.
जेव्हा आपण आपले कर्म 'यज्ञ' मानून, फळाची आसक्ती न ठेवता, केवळ कर्तव्य म्हणून करतो, तेव्हा आपण साक्षात परमात्म्याशी जोडले जातो.
कारण त्या कर्माचा मूळ आधार आणि प्रेरक तो परमात्माच आहे.

उदाहरण (Udaharana Sahit):

एका शेतकऱ्याचे उदाहरण घेऊया:
कर्म (बीज पेरणी) हे प्रकृतीतून येते (शेतकऱ्याची कर्म करण्याची प्रवृत्ती).
प्रकृती (जमीन, पाणी, सूर्यप्रकाश) हे अक्षर ब्रह्म (परमेश्वर) पासून आले आहे.
निष्कर्ष: म्हणून, जेव्हा शेतकरी फळाची (उत्पन्नाची) आसक्ती न ठेवता, केवळ आपले कर्तव्य (शेतकरी धर्म/यज्ञ) म्हणून निष्ठेने आणि प्रामाणिकपणे शेतीत काम करतो, तेव्हा तो प्रत्यक्षपणे त्या सर्वव्यापी परमेश्वराची पूजा करत असतो. त्याचे काम केवळ काम राहत नाही, तर ते योग बनते.

🎁🧘🏻�♂️🕉�🙏✨⭐📜💫

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2025-शुक्रवार.
===========================================