🧠 चाणक्य नीती - द्वितीय अध्याय श्लोक ६-1-🧠🤝🔒🔥🤐💡🛡️

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

न विवसेत्कुमित्रे च मित्रे चापि न विश्वसेत् ।
कदाचित्कुपितं मित्रं सर्वगृह्य प्रकाशयेत् ।।६।।

अर्थ- एक बुरे मित्र पर तो कभी विश्वास ना करे। एक अच्छे मित्र पर भी विश्वास ना करें। क्यूंकि यदि ऐसे लोग आपसे रुष्ट होते है तो आप के सभी राज से पर्दा खोल देंगे।

Meaning- Do not put your trust in a bad companion nor even trust an ordinary friend, for if he should get angry with you, he may bring all your secrets to light.

🧠 चाणक्य नीती - द्वितीय अध्याय श्लोक ६

मूळ श्लोक (चार ओळींत स्वरूपित):

न विवसेत्कुमित्रे च
मित्रे चापि न विश्वसेत् ।
कदाचित्कुपितं मित्रं
सर्वगृह्य प्रकाशयेत् ।।६।।

१. आरंभ (Introduction):

आचार्य चाणक्य हे केवळ एक महान राजनीतिज्ञ नव्हते, तर ते मानवी स्वभावाचे आणि संबंधांचे सखोल जाणकार होते.
या श्लोकात, ते मैत्री आणि विश्वास यासारख्या नाजूक विषयांवर अत्यंत व्यावहारिक आणि सावधगिरीचा सल्ला देतात.
व्यक्तीने मित्र निवडताना आणि त्यांच्यावर विश्वास ठेवताना किती जागरूक राहायला हवे,
याचे मार्गदर्शन या श्लोकात आहे.

२. प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन:

या श्लोकात दोन ओळी असून, त्यातील प्रत्येक ओळीचे स्वतंत्र विश्लेषण खालीलप्रमाणे:

ओळ १: "न विवसेत्कुमित्रे च मित्रे चापि न विश्वसेत्।"
प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek Olicha Arth):

न विवसेत् कुमित्रे च: दुर्जनाच्या (वाईट मित्राच्या) संगतीत राहू नये (वास्तव्य करू नये/ जास्त काळ घालवू नये).
मित्रे चापि न विश्वसेत्: (आणि) चांगल्या मित्रावरही पूर्णपणे विश्वास ठेवू नये (अंधविश्वास ठेवू नये).

विस्तृत विवेचन:
दुर्जनाचा त्याग (Avoidance of Bad Company):

चाणक्य स्पष्ट सांगतात की, ज्याच्यात वाईट सवयी आहेत, जो स्वार्थी आहे
किंवा जो अनैतिक मार्गावर चालतो, अशा व्यक्तीचा (कुमित्राचा) सहवास पूर्णपणे टाळावा.
कारण, अशा लोकांच्या संगतीत राहिल्यास आपले चारित्र्य आणि विचार दूषित होतात.
वाईट संगत नेहमीच विनाशाकडे घेऊन जाते.

मित्रावर पूर्ण विश्वास न ठेवणे (Do Not Trust Even a Good Friend Fully):

हा या ओळीतील सर्वात महत्त्वाचा आणि कठोर व्यावहारिक सल्ला आहे.
चाणक्य म्हणतात की, तुमचा मित्र कितीही चांगला आणि विश्वासू असला, तरी त्याच्यावर अंधविश्वास ठेवू नका.
येथे 'विश्वास न ठेवणे' याचा अर्थ मैत्री तोडणे असा नाही,
तर आपल्या अत्यंत गोपनीय बाबी किंवा दुर्बळता त्याच्यासमोर पूर्णपणे उघड करू नका, असा आहे.

उदाहरण:

आपल्या व्यवसायाची संपूर्ण आर्थिक माहिती किंवा कुटुंबातील अत्यंत वैयक्तिक समस्या
अशा गोष्टी मित्राला सांगू नयेत.
कारण, भविष्य अनिश्चित असते
आणि चांगले संबंध कधी बिघडतील हे सांगता येत नाही.

ओळ २: "कदाचित्कुपितं मित्रं सर्वगृह्य प्रकाशयेत् ।"
प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek Olicha Arth):

कदाचित् कुपितं मित्रं: जर तो मित्र कधीतरी क्रोधीत झाला (किंवा वैरभाव निर्माण झाला).
सर्वगृह्य प्रकाशयेत्: तर तो आपले सर्व रहस्य (गृह्य) उघड करून टाकू शकतो (प्रकाशित करू शकतो).

विस्तृत विवेचन:
क्रोध आणि वैरभावाचा धोका (The Danger of Anger):

मैत्रीत अनेकदा मतभेद किंवा भांडणे होतात.
जेव्हा एखादा मित्र क्रोधीत होतो किंवा त्यांच्यात वैरभाव निर्माण होतो,
तेव्हा माणूस विवेक गमावून बसतो.

रहस्य उघड होण्याची भीती:

क्रोधाच्या भरात किंवा सूडाच्या भावनेतून
तो तुमचा विश्वासघात करू शकतो.
तुम्ही त्याला विश्वासाने सांगितलेली तुमची सर्व गुपिते, कमतरता किंवा गोपनीय माहिती
इतरांना सांगू शकतो.

यामुळे समाजात तुमची मानहानी होऊ शकते
किंवा तुमचे मोठे नुकसान होऊ शकते.

व्यावहारिक दृष्टिकोन:

हा सल्ला मैत्रीच्या भावनेला धक्का देणारा असला तरी,
तो मानवी स्वभावाच्या अस्थिरतेवर आधारित आहे.
परिस्थिती आणि वेळानुसार माणसाचे मन बदलू शकते.
म्हणूनच चाणक्य नीती सांगते की
आपण नेहमी आत्मनिर्भर आणि आत्म-संरक्षित असावे.

🧠🤝🔒🔥🤐💡🛡�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2025-शुक्रवार.
===========================================