🙏 संत कबीरदासजींचे दोहे - वैराग्य आणि सत्य 🙏 दोहा २३:2-👑⚰️🥀⏳⚖️👑⛓️🙏

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

आय हैं सो जाएँगे, राजा रंक फकीर।
एक सिंहासन चढ़ि चले, एक बँधे जात जंजीर॥२३॥

ओळ २: "एक सिंहासन चढ़ि चले, एक बँधे जात जंजीर॥"
प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyak Olicha Arth):

एक सिंहासन चढ़ि चले: एक जण (राजा) सिंहासनावर बसून जातो (म्हणजेच वैभवाने शेवटची यात्रा करतो).

एक बँधे जात जंजीर: तर एक जण (गुन्हेगार किंवा गरीब) साखळदंडांनी (जंजीर) बांधला जाऊन जातो (म्हणजेच अपमानित अवस्थेत जातो).

विस्तृत विवेचन:

मरणाच्या पद्धतीतील फरक (Difference in the Manner of Death): या ओळीतून कबीरजी जीवन आणि मरणाच्या शेवटच्या क्षणांतील बाह्य फरक स्पष्ट करतात.

सिंहासनावरून जाणारा: याचा अर्थ आहे की राजा किंवा श्रीमंत व्यक्तीला सन्मानाने, ऐषोआरामात आणि मोठ्या समारंभाने निरोप दिला जातो. त्याचे अंतिम संस्कार भव्य असतात.

साखळदंडाने बांधून जाणारा: याचे दोन अर्थ आहेत:

गरीब/गुन्हेगार: अतिशय गरीब किंवा कैदी/गुन्हेगार व्यक्तीचा मृत्यू अत्यंत सामान्यपणे, उपेक्षेने किंवा शिक्षा भोगताना होतो.

आसक्तीने बांधलेला जीव: हा या ओळीचा आध्यात्मिक आणि सखोल अर्थ आहे. जो माणूस संपत्ती, सत्ता आणि मोहात अडकलेला असतो (साखळदंडाने बांधलेला असतो), त्याला मृत्यूच्या वेळी खूप त्रास होतो आणि तो पुनर्जन्माच्या चक्रात अडकतो. याउलट, फकीर किंवा ज्ञानी माणूस सर्व बंधनातून मुक्त होऊन जातो.

अंतिम सत्य: मृत्यूची पद्धत वेगवेगळी असली तरी, जाणारे सगळेच आहेत. बाह्य देखावा काहीही असला तरी, आत्म्याच्या दृष्टीने सगळ्यांचे गंतव्य एकच आहे.

३. समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha):
समारोप: हा दोहा मनुष्याला अहंकार सोडून, क्षणभंगुर गोष्टींवर आसक्त न राहण्याचा आणि जीवन सत्कार्यासाठी व्यतीत करण्याचा संदेश देतो. राजा असो वा रंक, मृत्यू सर्वांना समान करतो, त्यामुळे कर्मावर लक्ष केंद्रित करणे हेच शहाणपणाचे लक्षण आहे.

निष्कर्ष (Inference):

नश्वरता आणि वैराग्य (Transience and Detachment): जगातील सर्व गोष्टी क्षणभंगुर आहेत. संपत्ती, सत्ता, प्रतिष्ठा यापैकी काहीही चिरकाल टिकणारे नाही. म्हणून, या गोष्टींवर जास्त आसक्ती न ठेवता, वैराग्ययुक्त जीवन जगावे.

समानता (Equality): मृत्यू हे समानतेचे मोठे प्रतीक आहे. जीवनातील सर्व सामाजिक, आर्थिक किंवा धार्मिक भेद मृत्यूच्या एका क्षणात मिटतात.

सद्कर्माचे महत्त्व: आपण कसे जातो, यापेक्षा आपण कसे जगतो आणि कोणती चांगली कर्मे करतो, याला महत्त्व आहे. कारण, मृत्यूनंतर केवळ आपली कर्मे आणि आपले नावच कायम राहते.

उदाहरण: जगभरातील अनेक महान सम्राट, राजे आणि धनवान व्यक्ती होऊन गेले. आज त्यांचे भव्य राजवाडे केवळ ऐतिहासिक वास्तू म्हणून उरले आहेत. त्याचप्रमाणे, अनेक थोर संत आणि समाजसुधारक गरिबीत जगले, पण त्यांचे विचार आजही अमर आहेत. यावरून सिद्ध होते की, जन्म आणि मृत्यूच्या मधले जीवन कसे जगायचे हे महत्त्वाचे आहे, शेवटची मिरवणूक नाही.

👑⚰️🥀⏳⚖️👑⛓️🙏

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2025-शुक्रवार.   
===========================================