संत सेना महाराज-संत एकनाथ- “सांवता, नामा, दामाजाण-1-🙏 🌹 🚩 🕉️ 📿 ✨ 💡

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

सेनाजींच्या जवळपास उत्तर काळातील महाराष्ट्राबाहेरील संत कबीर, संत मीराबाई, नरसी मेहता, नानकदेवजींनी आपल्या रचनेतून नामनिर्देश केला आहे. उदाहरणार्थ कबीर म्हणतात, "सेना भक्त को संशय भेटो। आप भये हरी नाई किंवा "सेना भगतकी चाकरी किये। आप बने नापित भाई" असा दोन वेळा कबीरांच्या रचनेतून उल्लेख झालेला आहे. संत मीराबाई सेनाजींच्या संदर्भात "सेना जातका नाई वो।" तर संत नरसी मेहतांनी "बारो विरुद्ध घेटे कैसी भाई रे। सेना नायको साचो मीठो। आप मये दूर भाई रे।" असा मजकूर दिला असल्याचे (मराठी भाषेचा व वाङ्मयाचा इतिहास खंड १, बा० अ० भिडे) सांगितले आहे.

सेना उत्तरकालीन संतांमध्ये संत एकनाथांनी आपल्या 'दिवटा' नामक भारुडामध्ये

               संत एकनाथ-

     "सांवता, नामा, दामाजाण।

     नारा, म्हादा, गोंदा, विठा, कबीर कमाल पूर्ण।

     सेना जगमित्र नरसीब्राह्मण।

     दिवटे निष्ठती बया दार लाव॥"

संत एकनाथांचा  दिलेला अभंग हा त्यांच्या 'हरिपाठ' मधील आहे. हा अभंग सामान्यतः 'माझ्या जीवलगा' किंवा 'भक्तमाळ' म्हणून ओळखला जातो, ज्यात त्यांनी वेगवेगळ्या जाती-धर्माच्या संतांचा उल्लेख करून भक्तीचे महत्त्व सिद्ध केले आहे.

🌹 संत एकनाथांचा अभंग - भक्तमाळेचे महत्त्व 🌹
अभंग (४ ओळींमध्ये)

"सांवता, नामा, दामाजाण।
नारा, म्हादा, गोंदा, विठा, कबीर कमाल पूर्ण।
सेना जगमित्र नरसीब्राह्मण।
दिवटे निष्ठती बया दार लाव॥"

🔱 आरंभ (Arambh - Introduction)
परिच्छेद १ — ४ ओळी

संत एकनाथ महाराज (१५३३-१५९९)
हे महाराष्ट्रातील वारकरी संप्रदायातील महान संत
आणि भागवत धर्माचे प्रसारक समाजसुधारक
म्हणून ओळखले जातात.

परिच्छेद २ — ४ ओळी

त्यांच्या साहित्याचे विशेष म्हणजे
जातिभेदाला विरोध आणि
भक्तीमध्ये सर्वांना समानता देणे—
हा त्यांचा दृढ विचार होता.

परिच्छेद ३ — ४ ओळी

प्रस्तुत अभंग 'हरिपाठ' अथवा 'भक्तमाळ' मधील असून
संतांची नावे केवळ नामस्मरणासाठी नव्हे तर
समतेचा संदेश द्यावा म्हणून आहेत.
मुख्य आशय: विविधतेत एकता.

🚩 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

हा अभंग तीन-साडेतीन कडव्यांचा असून
खालीलप्रमाणे अर्थ आणि विवेचन
क्रमबद्धरीत्या व चार ओळींच्या
स्वच्छ स्वरूपात दिले आहे.

१. पहिले कडवे: नामस्मरण आणि समान भक्ती 🌱
अभंग (४ ओळी)

"सांवता, नामा, दामाजाण।
नारा, म्हादा, गोंदा, विठा, कबीर कमाल पूर्ण।
सेना जगमित्र नरसीब्राह्मण।"

अर्थ (Meaning) — ४ ओळी

या पंक्तींमध्ये संत एकनाथ
विविध वर्णातील, विविध व्यवसायातील
संतांची नावे घेतात आणि
भक्तीचा अधिकार सर्वांना समान सांगतात.

🙏 🌹 🚩 🕉� 📿 ✨ 💡

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.11.2025-शनिवार.
===========================================