🌟 संत कबीर दास जी के दोहे - स्वाभिमानाचा उपदेश 🌟-2-🙏 🧠 🌟 🛡️ 💖 🌿 🧘

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

माँगन मरण समान है, मति माँगो कोई भीख।
माँगन से तो मरना भला, यह सतगुरु की सीख॥२५॥

४. प्रत्येक ओळीचे मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Pratyek Oliche Marathi Sampurna Vistrut ani Pradirgh Vivechan)

विवेचन १: "माँगन मरण समान है, मति माँगो कोई भीख।"
कबीर दास जी भिक्षेच्या प्रवृत्तीला मूळातूनच नष्ट करण्याचा उपदेश देतात. भीक मागणाऱ्या व्यक्तीचे जीवन दुसऱ्याच्या कृपेवर अवलंबून असते. तो व्यक्ती आपल्या इच्छा आणि गरजा पूर्ण करण्यासाठी सतत दुसऱ्यांच्या मनधरणीत आणि चापलूसीत गुंतलेला असतो.

मानसिक परिणाम: मागणी करणारा व्यक्ती आपली निर्णय क्षमता आणि स्वतंत्र बुद्धी गमावून बसतो. त्याला सतत भीती आणि अपमानाची भावना सतावते. ही मानसिक अवस्था एखाद्या जिवंत मृत्यूपेक्षा कमी नसते. ज्या मनुष्याच्या मनात स्वाभिमान नाही, तो समाजासाठी आणि स्वतःसाठीही निरुपयोगी ठरतो.

अपवाद: कबीरांचा हा उपदेश अन्यायी मार्गाने मागणी करणाऱ्या किंवा आळसामुळे भीक मागणाऱ्या लोकांसाठी आहे. अत्यंत अपरिहार्य परिस्थितीत, मदत मागणे आणि भीक मागणे यात फरक आहे. कबीर दीर्घकाळ टिकणारी पराधीनता आणि आळशीपणातून येणारी भीकवृत्ती यांचा निषेध करतात.

विवेचन २: "माँगन से तो मरना भला, यह सतगुरु की सीख॥"
ही ओळ कबीरांच्या क्रांतिकारी विचारांचे प्रतीक आहे. सामान्यतः लोक जीव वाचवण्यासाठी सर्व काही करतात, पण कबीर जीवनापेक्षा स्वाभिमान आणि आत्मसन्मान याला अधिक महत्त्व देतात.

मृत्यू आणि सन्मान: मृत्यू हा शारीरिक अंत आहे, जो अपरिहार्य आहे; पण भीक मागणे हा चरित्राचा अंत आहे, ज्यामुळे आत्मा आणि मन दुर्बळ होते. सन्मानाने मृत्यू पत्करणे, हे अपमानित होऊन दीर्घकाळ जगण्यापेक्षा श्रेष्ठ आहे.

सद्गुरूंचा उपदेश: कबीरांनी हे विधान केवळ सामाजिक मत म्हणून मांडले नाही, तर त्याला सद्गुरूंच्या शिकवणुकीचा आधार दिला. याचा अर्थ, ईश्वरप्राप्ती आणि आत्मिक उन्नती करण्यासाठी निर्भय आणि आत्मनिर्भर असणे ही पहिली पायरी आहे. जो दुसऱ्यावर अवलंबून आहे, तो ईश्वरावर पूर्ण विश्वास ठेवू शकत नाही.

उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit)
संत कबीरांचे स्वतःचे उदाहरण: कबीर दास स्वतः एक विणकर होते आणि त्यांनी आपल्या श्रमाने उपजीविका केली. त्यांनी कधीही कोणाकडे मदतीसाठी हात पसरला नाही. त्यांनी श्रमप्रतिष्ठेचे महत्त्व स्वतःच्या आचरणातून सिद्ध केले.

एक शेतकऱ्याचे उदाहरण: एक शेतकरी पावसासाठी देवावर अवलंबून असतो, पण तो शारीरिक श्रम करून आपल्या गरजा पूर्ण करतो. तो अत्यंत हालाखीच्या परिस्थितीतही शेजाऱ्याकडे भीक मागत नाही. त्याच्या श्रमात आणि स्वाभिमानातच त्याचे जीवन आहे. याउलट, आळशीपणामुळे भीक मागणाऱ्या व्यक्तीचे जीवन दीन आणि निंदनीय ठरते.

५. समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha)

निष्कर्ष (Nishkarsha): आत्मनिर्भरतेची महती
संत कबीर दास जी यांचा हा दोहा केवळ पैशांची भीक न मागण्याचा उपदेश देत नाही, तर मानसिक आणि वैचारिक भीक न मागण्याचाही संदेश देतो. दुसऱ्याच्या विचारधारेवर, संपत्तीवर किंवा कृपेवर अवलंबून राहणे सोडून, प्रत्येक मनुष्याने श्रम, ज्ञान आणि आत्मिक सामर्थ्यावर विश्वास ठेवावा.

स्वाभिमान हेच जीवनातील सर्वात मोठे धन आहे आणि त्याची किंमत जीवनापेक्षाही मोठी आहे. कबीरांचा हा उपदेश आपल्याला आत्मनिर्भर आणि निर्भय जीवन जगण्याची प्रेरणा देतो.

🙏 🧠 🌟 🛡� 💖 🌿 🧘

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.11.2025-रविवार.         
===========================================