🕉️ संत निळोबाराय यांचा अभंग: भक्तीच्या सामर्थ्याचे वर्णन 💖-1-🙏🕉️💖🌿🌟👑🔥💡

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

संत तुकारामांनी स्पष्ट केले आहे. अर्थात या अभंगातून संत तुकोबांनी एक सिद्धान्त मांडला आहे की, 'यातायाती धर्म नाही विष्णुदासा' ज्या ठिकाणी विठ्ठलाचे भक्त जन्माला येतात तेथे कोठेही धर्माचा स्पर्श नसतो. या सर्व संतांच्या मालिकेमध्ये संत सेनाजींचा संत तुकारामांनी अतिशय

महत्त्वपूर्ण गौरव हरिभक्त म्हणून नामनिर्देश केला आहे. वारकरी संप्रदायातील परंपरेप्रमाणे संत निळोबा हे सरतेशेवटचे संत होत. यांनी आपल्या अभंगातून (अ० क्र० ५३३) पूर्वकालीन संतांमध्ये संतांच्या मांदियाळीत संत सेनाजींच्या नावाचा समावेश केला आहे.

ते आपल्या अभंगातून भक्त देवाच्या भजनी लागता लागता देव केव्हा होऊन जातात.

             संत निळोबा-

"देवचि झाले अंग। देव भजता अनुरागे॥१॥

शुक प्रल्हाद नारद। अंबकषी रक्मांगद॥२॥

निवृत्ती ज्ञानेश्वर सोपान। नामा साधना आणि जाल्हण॥३॥

कुर्मा विसोबा खेचर। सांवता चांगा बटेश्वर।॥ ४ ॥

कबीर सेना सुरदास। नरसी मेहता भानुदास॥ ५॥

निळा म्हणे जनार्दन एका। देवचि होऊनि गेला तुका ॥ ६॥"

🕉� संत निळोबाराय यांचा अभंग: भक्तीच्या सामर्थ्याचे वर्णन 💖

अभंग: "देवचि झाले अंग। देव भजता अनुरागे॥१॥ शुक प्रल्हाद नारद। अंबकषी रक्मांगद॥२॥ निवृत्ती ज्ञानेश्वर सोपान। नामा साधना आणि जाल्हण॥३॥ कुर्मा विसोबा खेचर। सांवता चांगा बटेश्वर।॥ ४ ॥ कबीर सेना सुरदास। नरसी मेहता भानुदास॥ ५॥ निळा म्हणे जनार्दन एका। देवचि होऊनि गेला तुका ॥ ६॥"

🙏 आरंभ (Introduction) 🙏

प्रस्तुत अभंग वारकरी संप्रदायातील महान संत निळोबाराय (निळोबा) यांनी रचलेला आहे. संत निळोबाराय हे संत तुकारामांचे शिष्य होते आणि त्यांनी तुकोबांच्या विचारांचा प्रसार करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. या अभंगातून, निळोबांनी भक्तीच्या सामर्थ्याचे आणि सद्गुरू कृपेच्या महत्त्वासोबतच अनेक थोर संत आणि भक्तांच्या नावांचा गौरव केला आहे.

या अभंगाचा मुख्य आशय आहे: निरंतर, उत्कट आणि निस्सीम भक्ती केल्याने भक्त स्वतः देवस्वरूप बनतो. भक्त आणि देव यांच्यातील द्वैत (दोनपणा) संपून जाते आणि तो भक्तच परब्रह्माशी एकरूप होतो. या विचाराला पुष्टी देण्यासाठी त्यांनी अनेक महान भक्तांची उदाहरणे दिली आहेत.

📜 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि सखोल विवेचन 📜

१. पहिले कडवे (The Core Principle)
"देवचि झाले अंग। देव भजता अनुरागे॥१॥"

अर्थ: उत्कट प्रेमाने (अनुरागे) देवाचे भजन, नामस्मरण किंवा सेवा केल्यास, तो भक्त स्वतः देवस्वरूप (देवचि झाले अंग) बनतो.

सखोल विवेचन: हे कडवे अभंगाचा मूळ सिद्धांत आहे. 'अनुराग' म्हणजे केवळ श्रद्धा नव्हे, तर परमात्म्याबद्दलचे उत्कट प्रेम, आसक्ती आणि एकनिष्ठ भक्ती. ज्या भक्ताचे संपूर्ण जीवन देवाच्या भजनात रममाण होते, त्याच्या वृत्ती, विचार आणि कृतीमध्ये देवत्व उतरते. त्याचे 'अंग' म्हणजे त्याचे अस्तित्व, शरीर आणि आत्मा देवाशी एकरूप होते. ही अवस्था म्हणजे 'अद्वैत' किंवा 'मोक्ष' होय. भक्तीच्या मार्गाने साधक परमगती प्राप्त करतो, त्याचे स्वतःचे अस्तित्व नष्ट होऊन तो ईश्वरात विलीन होतो.

२. दुसरे कडवे (Puranic Bhaktas - १)
"शुक प्रल्हाद नारद। अंबकषी रक्मांगद॥२॥"

अर्थ: शुक महर्षी, भक्त प्रल्हाद, नारद मुनी, अंबरीष राजा आणि रुक्मांगद राजा या थोर भक्तांनी आपल्या भक्तीच्या सामर्थ्याने देवत्व प्राप्त केले.

सखोल विवेचन: संत निळोबांनी पुराणातील महान भक्तांची उदाहरणे दिली आहेत.

शुक: जन्मतःच विरक्त. त्यांनी भागवत कथा सांगून ब्रह्मस्वरूपाला प्राप्त केले.

प्रल्हाद: बाल्यावस्थेतच दृढ भक्तीने नरसिंहाचे दर्शन घेतले आणि स्वतः नारायणरूप झाले.

नारद: सतत 'नारायण-नारायण' नामस्मरण करणारे, त्रैलोक्यात संचार करणारे आणि परम भागवत भक्त.

अंबरीष: राजा असूनही निस्सीम भक्ती केली आणि साक्षात सुदर्शन चक्र त्यांच्या रक्षणासाठी उभे राहिले.

रुक्मांगद: एकादशी व्रताचे पालन करणारे राजा.

या सर्व भक्तांनी विविध प्रकारच्या भक्तीमार्गांनी (नवविधा भक्ती) भगवंताला प्राप्त केले, म्हणजे ते देवस्वरूप झाले.

३. तिसरे कडवे (Maharashtra Saints - १)
"निवृत्ती ज्ञानेश्वर सोपान। नामा साधना आणि जाल्हण॥३॥"

अर्थ: संत निवृत्तीनाथ, संत ज्ञानेश्वर, संत सोपानदेव, संत नामदेव, संत साधना आणि संत जाल्हण (जळो) यांनीही भक्तीच्या मार्गाने देवत्व प्राप्त केले.

सखोल विवेचन: येथे निळोबांनी वारकरी संप्रदायातील आणि समकालीन संतांचा गौरव केला आहे.

निवृत्ती-ज्ञानेश्वर-सोपान: हे तिघेही महान ज्ञानमार्गी संत असून, त्यांनी भगवतप्राप्तीसाठी 'ज्ञाना'चा आणि 'भक्ती'चा समन्वय केला.

नामदेव: महाराष्ट्रातील महान संत, ज्यांनी कीर्तनाच्या माध्यमातून विठ्ठलाला साक्षात नाचायला लावले.

साधना आणि जाल्हण (जळो): हे तत्कालीन संत होते, ज्यांनी विविध व्यवसायात राहूनही भक्तीयोग साधला आणि देवत्व प्राप्त केले. हे दाखवते की, भक्तीसाठी संन्यास घेणे आवश्यक नाही.

🙏🕉�💖🌿🌟👑🔥💡😊

(श्रीसकलसंतगाथा, भाग २, श्रीनिळोबारायांचे अ० क्र० ५३३)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.11.2025-मंगळवार.
===========================================