🌟 शीर्षक: भक्तीचे आद्य सूत्र: विठ्ठलाच्या चरणी वृत्तीचे अधिष्ठान-अभंग क्र.१ -1-

[Atul Kaviraje]

संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा-
अभंग क्र.१

समचरणदृष्टि विटेवरी साजिरी । तेथें माझी हरी वृत्ति राहो ॥१॥

आणीक न लगे मायिक पदार्थ । तेथें माझें आर्त्त नको देवा ॥ध्रु.॥

ब्रम्हादिक पदें दुःखाची शिराणी । तेथें दुश्चिंत झणी जडों देसी ॥२॥

तुका म्हणे त्याचें कळलें आम्हां वर्म । जे जे कर्मधर्म नाशवंत ॥३॥

अर्थ:-

हे हरी तुमचे चरण विटेवर सम आहेत तुमची दृष्टीही सम आहे आणि अशा तुमच्या साजर्‍या रूपावर माझी वृत्ती स्थिर राहो.आणि देवा या व्यतिरिक्त मला कोणतेही माइक पदार्थ म्हणजे मायेने व्यापलेले पदार्थ नको व त्या ठिकाणी माझी तृष्णा इच्छा देखील राहू देऊ नका.हे देवा ब्रह्मादिक पदे व या सारखे पदे उच्च ठिकाणी माझे मन जडू देऊ नको कारण ते पद म्हणजे एक प्रकारची दुःखाची शीराणीचा आहे.तुकाराम महाराज म्हणतात देवा जे जे काही कर्म धर्म आहे त्याचे वर्म आता आम्हाला समजले आहे ते म्हणजे असे की हे सर्वकाही नाशिवंत आहे


I. संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा (अभंग क्र. १) - सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth) - Marathi Lekh

🌟 शीर्षक: भक्तीचे आद्य सूत्र: विठ्ठलाच्या चरणी वृत्तीचे अधिष्ठान

🎯 आरंभ (Introduction)

संत तुकाराम महाराजांच्या 'अभंग गाथा' ग्रंथातील हा पहिला अभंग आहे. कोणताही ग्रंथ सुरू करण्यापूर्वी ईश्वराचे नमन करण्याची, म्हणजेच मंगलाचरणाची परंपरा आहे. तुकोबांनी या पहिल्याच अभंगातून आपली निष्ठा, जीवनध्येय आणि वैराग्य स्पष्ट केले आहे. ते पांडुरंगाच्या चरणी आपली वृत्ती (मन) स्थिर ठेवण्याची प्रार्थना करतात आणि नाशवंत, मायिक (मायेने युक्त) पदार्थांपासून दूर राहण्याची तीव्र इच्छा व्यक्त करतात. हा अभंग तुकोबांच्या शुद्ध भक्तीचे आणि अलिप्त वैराग्याचे प्रतीक आहे.

📝 प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth)
ओवी (१):

समचरणदृष्टि विटेवरी साजिरी ।: ज्यांचे पाय (चरण) समान आहेत (सम), आणि त्यांची दृष्टीही सम (समदृष्टी, भेदभावरहित) आहे, अशी ती विटेवर उभी असलेली (विठ्ठलाची) सुंदर (साजिरी) मूर्ती.

तेथें माझी हरी वृत्ति राहो ॥१॥: हे हरी (देवा), माझी वृत्ती (मन, चित्त) त्याच ठिकाणी (त्या मूर्तीच्या चरणांवर) कायमस्वरूपी स्थिर राहो.

ओवी (ध्रु.):

आणीक न लगे मायिक पदार्थ ।: मला या व्यतिरिक्त (विठ्ठलाच्या भक्तीव्यतिरिक्त) कोणतेही मायिक (मायेच्या अधीन असलेले, नश्वर) पदार्थ नको आहेत.

तेथें माझें आर्त्त नको देवा ॥ध्रु.॥: त्या (मायिक) पदार्थांमध्ये माझी आसक्ती (आर्त्त - तळमळ, इच्छा) तू लावू नकोस, देवा.

ओवी (२):

ब्रम्हादिक पदें दुःखाची शिराणी ।: ब्रम्हदेवासारखी मोठी पदे (उदा. स्वर्गलोक, इंद्रपद, ब्रम्हपद) देखील शेवटी दुःखाचे मूळ (शिराणी/शिरोमणी - सर्वश्रेष्ठ कारण) आहेत.

तेथें दुश्चिंत झणी जडों देसी ॥२॥: त्या (अस्थिर) पदांच्या प्राप्तीची किंवा उपभोगाची काळजी (दुश्चिंत) माझ्या मनात तू चुकूनही उत्पन्न होऊ देऊ नकोस.

ओवी (३):

तुका म्हणे त्याचें कळलें आम्हां वर्म ।: तुकाराम महाराज म्हणतात की, आम्हाला त्या (मायिक) वस्तूंचे रहस्य (वर्म - गूढ) पूर्णपणे कळून चुकले आहे.

जे जे कर्मधर्म नाशवंत ॥३॥: (आणि ते वर्म हे आहे की) जगात जे जे कर्मधर्म (भौतिक फळांसाठी केलेले यज्ञादी कर्म, पुण्य) आहेत, ते सर्व क्षणभंगुर आणि नाश पावणारे आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.11.2025-गुरुवार.
===========================================