🙏 संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा - अभंग क्र. २ 🙏

[Atul Kaviraje]

संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा-
अभंग क्र.२

नये जरी तुज मधुर उत्तर । दिधला सुस्वर नाहीं देवें ॥१॥

नाहीं तयाविण भुकेला विठ्ठल । येईल तैसा बोल रामकृष्ण ॥ध्रु.॥

देवापाशीं मागें आवडीची भक्ति । विश्वासेंशीं प्रीति भावबळें ॥२॥

तुका म्हणे मना सांगतों विचार । धरावा निर्धार दिसेंदिस ॥३॥

अर्थ:- Tukaram Maharaj Abhang

 देवाने गोड स्वर दिला नसला, मला गोड गळ्याने तुझे स्वर गाता येत नसले तरी काही हरकत नाही.विठ्ठल त्या वाचून भूकेला नाही जसा जमेल तसा "राम कृष्ण" हा मंत्र जप .श्रद्धेने, निष्ठेच्या बळाने व प्रेमाने देवाची भक्तिपूर्ण आळवनि कर .तुकाराम महाराज म्हणतात हे मना तुला मी सांगतो ते तू ऐक की हरी विषयी तू दृढ निर्धार धर.

🙏 संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा - अभंग क्र. २ 🙏

॥ सखोल भावार्थ आणि विस्तृत विवेचन ॥

🌟 आरंभ (Introduction) 🌟

संत तुकाराम महाराजांचा हा दुसरा अभंग अत्यंत महत्त्वाचा आहे, कारण तो भक्तीच्या मूलभूत तत्त्वज्ञानावर प्रकाश टाकतो. अनेक लोक असा विचार करतात की देवाचे नामस्मरण करण्यासाठी किंवा त्याची स्तुती करण्यासाठी आपल्याला मधुर वाणी किंवा संगीताची गरज आहे. मात्र, तुकोबाराय या अभंगातून सांगतात की देवाला बाह्य गोष्टींची (सुस्वर, अलंकारिक भाषा) नाही, तर केवळ मनातील शुद्ध भक्तीची भूक असते. हा अभंग सामान्य मनुष्याला नामस्मरणाची प्रेरणा देणारा आहे.

📝 अभंग - ओव्या आणि सखोल अर्थ:

१. न ये जरी तुज मधुर उत्तर । दिधला सुस्वर नाहीं देवें ॥१॥

👉 प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

न ये जरी तुज मधुर उत्तर:

अर्थ: जर तुला (देवाशी बोलताना किंवा नामस्मरण करताना) गोड, अलंकारिक किंवा मधुर बोलता येत नसेल.

दिधला सुस्वर नाहीं देवें:

अर्थ: किंवा जर देवाने तुला सुंदर, मंजुळ आवाज (गाण्यासाठी) दिला नसेल.

(सखोल भाव): देवाच्या भक्तीसाठी किंवा नामस्मरणासाठी बाह्य सौंदर्य किंवा उत्कृष्ट कला आवश्यक नाही, असे तुकोबाराय स्पष्ट करतात.

२. नाहीं तयाविण भुकेला विठ्ठल । येईल तैसा बोल रामकृष्ण ॥ध्रु.॥

👉 प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

नाहीं तयाविण भुकेला विठ्ठल:

अर्थ: त्या (सुस्वर किंवा मधुर उत्तरा) शिवाय विठ्ठल (परमेश्वर) भुकेलेला (अतृप्त) नाही.

येईल तैसा बोल रामकृष्ण:

अर्थ: म्हणून, तुला जसा जमेल (तुझ्या बोलण्याला/आवाजाला कोणताही बाह्य अलंकार नसला तरी), तसा तू रामकृष्ण (परमेश्वराचे नाम) स्मरण कर/बोल.

(सखोल भाव): हा अभंगाचा ध्रुवपद आहे, जो मुख्य विचार स्पष्ट करतो: देवाला केवळ भावाची भूक आहे, शब्दांची नाही. भक्तीसाठी कोणत्याही कलात्मक सिद्धीची अट नाही.

३. देवापाशीं मागें आवडीची भक्ति । विश्वासेंशीं प्रीति भावबळें ॥२॥

👉 प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

देवापाशीं मागें आवडीची भक्ति:

अर्थ: तू देवाकडे मागायलाच हवे असेल, तर आवडीची (发发) भक्ती माग.

विश्वासेंशीं प्रीति भावबळें:

अर्थ: विश्वासाच्या बळावर असलेली आणि भावनेच्या सामर्थ्यावर आधारलेली प्रीती (प्रेम, निष्ठा) माग.

(सखोल भाव): देवाकडून भौतिक वस्तू न मागता, आत्मिक संपत्ती मागावी - म्हणजेच भक्ती, प्रेम आणि दृढ विश्वास. हीच खरी मागणी आहे.

४. तुका म्हणे मना सांगतों विचार । धरावा निर्धार दिसेंदिस ॥३॥

👉 प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

तुका म्हणे मना सांगतों विचार:

अर्थ: तुकाराम महाराज म्हणतात, अहो मना, मी तुला हा विचार (सत्य) सांगत आहे.

धरावा निर्धार दिसेंदिस:

अर्थ: हा निश्चित संकल्प (नामस्मरण करण्याचा) तू दिवसेंदिवस (प्रत्येक क्षणी) दृढ धरून ठेव.

(सखोल भाव): भक्ती मार्गात सातत्य आणि दृढता किती महत्त्वाची आहे, हे तुकोबाराय शेवटच्या चरणात मनाला उपदेशून सांगतात.

💡 उदाहरणा सहित (With Examples):

समजा, एक वृद्ध शेतकरी आहे, ज्याला संस्कृत किंवा मधुर गायनाची कला माहीत नाही. तो केवळ आपल्या साध्या, ग्रामीण भाषेत आणि अगदी अडखळत 'विठ्ठल विठ्ठल' असे नामस्मरण करतो. तर दुसरीकडे, एक प्रशिक्षित गायक आहे, जो मधुर स्वरात गातो, पण त्याचे मन भक्तीऐवजी केवळ प्रसिद्धी किंवा लोकांचे लक्ष वेधून घेण्यामध्ये गुंतलेले आहे.

तुकोबारायांच्या मते, तो शेतकरी श्रेष्ठ आहे. कारण देवाला त्या शेतकऱ्याच्या भावबळाची (मनातील शुद्ध भावना) भूक आहे, त्या गायकाच्या सुस्वराची नाही. देवाला काय बोलतो यापेक्षा कशा भावाने बोलतो हे महत्त्वाचे आहे.

⚖️ समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Inference) ⚖️

या अभंगाचा निष्कर्ष हा आहे की, भक्तीचे खरे सार आत्मिक आहे, भौतिक नाही. नामस्मरण हे कोणाचेही खाजगी आणि सरळ कर्माचे साधन आहे.

निष्कर्ष: भक्तीसाठी सुस्वराची किंवा अलंकारिक भाषेची अट नाही.

मुख्य तत्त्व: विठ्ठल केवळ भावबळाचा आणि प्रेमाचा भुकेला आहे.

उपदेश: साधकाने बाह्य गोष्टींवर लक्ष न देता, नामस्मरणाचा नित्याचा व दृढ निश्चय करावा.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.11.2025-शुक्रवार.
===========================================