🕊️ संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा - अभंग क्र. ३ 🕊️-2-जागृती 💡, हरी (विठ्ठल) 🚩,

[Atul Kaviraje]

संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा-
अभंग क्र.३

सावध झालों सावध झालों । हरीच्या आलों जागरणा ॥१॥

तेथें वैष्णवांचे भार । जयजयकार गर्जतसे ॥ध्रु.॥

पळोनियां गेली झोप । होतें पाप आड तें ॥२॥

तुका म्हणे तया ठाया । ओल छाया कृपेची ॥३॥

१. आत्मिक जागृतीचे कारण (सावध झालों)
तुकोबा पहिल्या चरणात 'सावध झालो' हा उद्गार दोनदा उच्चारून आपल्या जागृतीच्या निश्चितीवर जोर देतात.
हे सावध होणे म्हणजे भौतिक जगाची जाणीव नव्हे, तर देहातीत, आत्मतत्त्वाची जाणीव होणे होय.
'हरीच्या आलों जागरणा': हा अभंग स्पष्ट करतो की ही जागृती कशाने प्राप्त झाली - तर ती भगवंताच्या नामस्मरण आणि संकीर्तनाच्या जागरामुळे.
नामसंकीर्तन हे अज्ञानरूपी अंधार दूर करणारे आणि चैतन्य जागृत करणारे प्रभावी माध्यम आहे.

उदाहरण (Udaharana Sahit):
ज्याप्रमाणे रात्रीच्या अंधारात रस्ता दिसत नाही आणि दिवा लावल्यावर सर्व काही स्पष्ट होते,
तसंच अज्ञानरूपी अंधारात (झोप) जीव संसाराच्या बंधनात अडकतो.
पण जेव्हा नामस्मरणाचा दिवा (जागरण) लावला जातो,
तेव्हा आत्मा सावध होऊन त्याला सत्य-असत्य, नित्य-अनित्य यांचा बोध होतो.

२. वैष्णवांचे सामर्थ्य (जयजयकार)
'तेथें वैष्णवांचे भार । जयजयकार गर्जतसे': नामसंकीर्तनाचे ठिकाण केवळ 'जागरणाची जागा' नसून,
तेथे सत्त्वगुणी भक्तांचा (वैष्णवांचा) मोठा समुदाय जमलेला असतो.
साधु-संत सहवास हे भक्तीमार्गातील मोठे बळ आहे.
या वैष्णवांच्या मुखातून 'जयजयकार' (विठ्ठलाचा जयघोष) मोठ्या गर्जनेने होत असतो.

हा जयजयकार केवळ घोषणा नसून, तो आनंद, कृतज्ञता आणि भक्तीच्या उत्कटतेचा सामूहिक अनुभव आहे.
या सामूहिक ऊर्जेमुळे साधकाचे मन सहजपणे परमात्म्याशी जोडले जाते आणि भक्ती दृढ होते.

३. पापाची निवृत्ती (पळोनियां गेली झोप)
'पळोनियां गेली झोप । होतें पाप आड तें': तुकोबांनी येथे अज्ञानाला 'झोप' आणि 'पाप' मानले आहे.
'झोप': म्हणजे देह हेच मी (देहात्मबुद्धी) मानणे आणि संसारिक मोहात गुरफटणे.
या 'झोपेमुळे' आत्म्याचे शुद्ध स्वरूप विसरले जाते.
'पाप': अज्ञानरूपी झोप खरे पाप आहे, कारण याच 'पापामुळे' जीव आत्मज्ञानापासून वंचित राहतो.

हरीच्या जागरणाने ही अज्ञानरूपी झोप कायमची पळून जाते आणि
जीवाच्या उद्धाराच्या मार्गातील सर्वात मोठा अडथळा (पाप) दूर होतो.

४. कृपेची शांती (ओल छाया कृपेची)
'तुका म्हणे तया ठाया । ओल छाया कृपेची': ज्या ठिकाणी हे नामसंकीर्तन आणि आत्मिक जागरण घडते,
तो 'ठाव' (जागा) परमेश्वराच्या कृपेने युक्त असतो.
'ओल छाया': गार, शीतल आणि शांत छाया.
संसाराच्या तापलेल्या वाळवंटात (दुःख, चिंता) फिरणाऱ्या जीवाला ही छाया अत्यंत शीतलता आणि आराम प्रदान करते.

परमेश्वराची कृपा ही मायेच्या दाहकतेपासून मुक्ती देणारी आणि शाश्वत आनंद देणारी आहे.

निष्कर्ष आणि समारोप (Nishkarsha ani Samarop)
संत तुकाराम महाराजांचा हा अभंग नामसंकीर्तन, संतसहवास आणि आत्मिक जागृती या त्रयीचे महत्त्व स्पष्ट करतो.
हरीच्या जागरणात सामील झाल्यामुळे साधक अज्ञानाच्या निद्रेतून उठून जागृत होतो.
हे जागरण केवळ शारीरिक उपस्थिती नसून, चित्तशुद्धी आणि आत्मसाक्षात्काराचा अनुभव आहे.
संसारातील ताप आणि पापाची भीती या नामसंकीर्तनाने दूर होते आणि त्या पवित्र स्थळी साधकाला भगवंताच्या कृपेची शाश्वत शीतलता अनुभवायला मिळते.

मुख्य चिन्हे / Emoji सारांश:
जागृती 💡, हरी (विठ्ठल) 🚩, वैष्णव 🙏, जयघोष 📣, अज्ञान-झोप 😴➡️🏃�♀️, पाप-बंध ⛓️➡️🔓, कृपा-शीतलता 💧 छाया 🌳

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2025-शनिवार.
===========================================