📖 ॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥ 📖अर्जुनविषादयोग ओवी क्रमांक ५ (अ. २-५)-🙏🏼-2-

[Atul Kaviraje]

॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ प्रथमोऽध्यायः – अध्याय पहिला ॥

॥ अर्जुनविषादयोगः ॥

तयापरी तो पांडुकुमरु । महामोहें अति जर्जरु ।देखोनि श्रीशारङ्गधरु । काय बोले ॥ ५ ॥

पंडूचा पुत्र अर्जुन याप्रमाणे महामोहाने जर्जर झालेला पाहून श्रीकृष्ण काय बोलला ते ऐका. ॥२-५॥

▶️ सखोल भावार्थ (Deep Meaning/Essence)
ही ओवी भगवद्गीतेच्या उपदेशाची नांदी आहे.
अर्जुन हा केवळ एक व्यक्ती नसून, तो सामान्य मानवाच्या मोहग्रस्त अवस्थेचे प्रतीक आहे.
आपल्या जीवनात अनेकदा कर्तव्याचे पालन करताना 'मोह' आडवा येतो.
मोह आणि अज्ञान: अर्जुन पांडुकुमर असूनही जर्जर झाला, कारण देहाभिमान आणि मी-माझे या मोहाने त्याच्या बुद्धीला घेरले.

▶️ करुणामयी गुरु:
'देखोनि श्रीशारङ्गधरु' याचा अर्थ, ज्ञानी पुरुष शिष्याची केवळ अडचण नाही, तर त्याचे मूळ अज्ञान ओळखतात.
श्रीकृष्ण हे जगाचे कल्याण करणारे आहेत, त्यामुळे ते अर्जुनाच्या स्थितीवर दया न दाखवता, त्याला योग्य ज्ञान-अस्त्र देण्यासाठी सज्ज होतात.
संवादाचे महत्त्व: 'काय बोले' यातून पुढे येणारा उपदेश हा केवळ अर्जुनासाठी नाही, तर युगानुयुगे प्रत्येक माणसाला आपल्या कर्तव्यनिष्ठेची आणि आत्मस्वरूपाची जाणीव करून देणारा आहे.
हा संवाद म्हणजे गुरु-शिष्य परंपरेचा आदर्श आहे.

▶️ समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)
ज्ञानेश्वरीची प्रस्तुत ओवी केवळ एक वाक्य नाही, तर ती एका अत्यंत महत्त्वाच्या धार्मिक आणि आध्यात्मिक स्थित्यंतराची (Transformation) घोषणा आहे.
समारोप: अर्जुनाचा मोह आणि विषाद यावर आता प्रत्यक्ष परमेश्वराचा उपदेश सुरू होणार आहे.
ही ओवी म्हणजे अज्ञानाचा पडदा दूर होऊन ज्ञानाचा दिवा लागण्याची पूर्वतयारी आहे.
अर्जुनाच्या निमित्ताने माऊली ज्ञानदेव आपल्याला सांगत आहेत की, प्रत्येक मनुष्य 'महामोहें अति जर्जरु' होतो; पण जेव्हा आपण श्रीशारङ्गधरांना (म्हणजेच सदगुरूंच्या रूपातील तत्त्वज्ञानाला) शरण जातो, तेव्हाच योग्य उत्तर मिळते.

निष्कर्ष:
जीवनातील प्रत्येक समस्या, प्रत्येक 'विषादयोग', हा मूळात 'महामोहा'तून उत्पन्न होतो.
या मोहातून बाहेर पडण्यासाठी केवळ बाह्य मदतीची नव्हे, तर आत्मज्ञानाच्या उपदेशाची गरज असते.
ती गरज आता श्रीकृष्ण पूर्ण करणार आहेत.
म्हणून ही ओवी आपल्याला आत्म-चिंतनासाठी प्रेरित करते.

लेखाचा सारांश (Emoji Summary):
📖🙏🏼🏹🧠😰💡👑🗣�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.12.2025-सोमवार. 
===========================================