🙏🏼 संत तुकाराम महाराज-अभंग क्र. ५: 'देव सोयरा दीनाचा'-भक्तीचा खरा कस-🙏🏼💖-2-

[Atul Kaviraje]

संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा-
अभंग क्र.५

अंतरिचीं घेतो गोडी । पाहे जोडी भावाची ॥१॥

देव सोयरा देव सोयरा । देव सोयरा दीनाचा ॥ध्रु.॥

आपुल्या वैभवें । शृंगारावें निर्मळे ॥२॥

तुका म्हणे जेवी सवें । प्रेम द्यावें प्रीतीचें ॥३॥

३. आपुल्या वैभवें । आपल्याजवळ जे काही वैभव/सामर्थ्य आहे, त्याप्रमाणे. 'आपुल्या वैभवें' म्हणजे आपल्याजवळ असलेली साधन-संपत्ती. ही साधन-संपत्ती धन, वस्तू, कला, बुद्धी किंवा वेळ यापैकी कोणतीही असू शकते. देव यापैकी काहीही मागत नाही, पण भक्ताने जर काही अर्पण करायचे असेल, तर ते आपल्या सामर्थ्यानुसार करावे.

शृंगारावें निर्मळे ॥२॥ ते (वैभव) निर्मळ (शुद्ध भावाने) अलंकृत (शृंगारित) करावे. 'शृंगारावें निर्मळे' याचा अर्थ आहे - केलेले अर्पण, केलेली सेवा, किंवा केलेली भक्ती ही शुद्ध भावनेने, निष्पाप अंतःकरणाने आणि निस्वार्थ हेतूने केलेली असावी. बाह्य दिखावा किंवा अभिमान नसावा. जसे एखाद्या आईला तिच्या मुलाने प्रेमाने दिलेले साधे फूल, महागड्या सोन्याच्या अलंकारापेक्षा अधिक मौल्यवान असते.

४. तुका म्हणे जेवी सवें । तुकाराम महाराज म्हणतात की, देव (भक्तांसोबत) एकत्र भोजन करतो. 'जेवी सवें' म्हणजे देव भक्तांना केवळ आशीर्वाद देत नाही, तर त्यांच्यासोबत एकात्म होतो (भोजन करणे हे एकात्मतेचे प्रतीक आहे). देव हा केवळ पूजनीय नसून, तो सखा, मित्र आणि कुटुंब सदस्य आहे, जो भक्ताच्या भावात इतका रमतो की तो त्याच्याजवळ राहतो.

प्रेम द्यावें प्रीतीचें ॥३॥ त्याला (देवाला) प्रेमाचे आणि आपुलकीचे दान द्यावे. 'प्रेम द्यावें प्रीतीचें' - देवाला देण्यासाठी सर्वोत्तम वस्तू ही 'प्रेम' आहे. प्रेम हाच देवाचा 'नैवेद्य' आहे. इतर भौतिक वस्तूंपेक्षा, निःस्वार्थ आणि उत्कट भक्तीचे प्रेम (प्रीती) हेच देवाला सर्वात प्रिय आहे.

▶️ सखोल भावार्थ (Deep Meaning/Essence)

या अभंगाचा मूळ गाभा दीनता आणि निःस्वार्थ प्रेम आहे.

देवाची पारख: देव हा पारखी आहे. तो भक्ताच्या संपत्तीची मोजमाप करत नाही, तर त्याच्या हृदयाची खोली आणि प्रेमाची सत्यता पाहतो. दिखाऊ भक्ती निरर्थक आहे, केवळ भावाची गोडीच देवापर्यंत पोहोचते.

देवाचा स्वभाव: देव हा जगाच्या वैभवाचा मालक असूनही, तो दीनांचा सोयरा असतो. याचा अर्थ असा की, जो स्वतःला दीन, नम्र आणि अज्ञानी मानतो, त्याच्यासाठी देव नेहमी धावून येतो. अभिमान आणि अहंकार देवाच्या जवळ येण्यास अडथळा निर्माण करतात.

भक्तीचा शृंगार: भक्ताने आपल्याजवळ असलेल्या कोणत्याही वस्तूचा किंवा गुणांचा उपयोग करायचा झाल्यास, तो केवळ 'निर्मळ' (शुद्ध) भावनेने करायला हवा. बाह्य वस्तू कितीही कमी असल्या, तरी अंतःकरणाची शुद्धता हाच खरा शृंगार आहे.

एकात्मता: 'जेवी सवें' या ओळीतून तुकोबाराय भक्त आणि भगवंत यांच्यातील अभेदत्व सिद्ध करतात. जेव्हा भक्ती खरी आणि प्रामाणिक असते, तेव्हा देव भक्तापासून वेगळा राहत नाही, तो त्याचा सोयरा बनून त्याच्या जीवनात सहभागी होतो.

▶️ समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)

समारोप: संत तुकाराम महाराजांनी या अभंगातून सर्वसामान्यांना भक्तीचा सर्वात सोपा आणि खरा मार्ग सांगितला आहे. तो मार्ग म्हणजे, बाह्य कर्मकांडाचा बडेजाव न करता, फक्त आपल्या हृदयातील निष्कपट आणि उत्कट प्रेम देवाच्या चरणी अर्पण करणे.

निष्कर्ष: देवाला प्रसन्न करण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे प्रेम आणि दीनवता. जो मनुष्य स्वतःला दीनाहून दीन समजून, केवळ शुद्ध भावाने देवाची भक्ती करतो, त्या निष्पाप भक्ताचा देव कायम सोयरा बनतो.

लेखाचा सारांश (Emoji Summary): 🙏🏼💖👑🔍🏡🎁🍽�💧

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.12.2025-सोमवार. 
===========================================