॥ संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा ॥ ॥ अभंग क्र. ६: ॥-1-

[Atul Kaviraje]

संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा-
अभंग क्र.६
पावलें पावलें तुझें आम्हां सर्व । दुजा नको भाव होऊं देऊं ॥१॥

जेथें तेथें देखे तुझींच पाउलें । त्रिभुवन संचलें विठ्ठला गा ॥ध्रु.॥

भेदाभेदमतें भ्रमाचे संवाद । आम्हां नको वाद त्यांशीं देऊं ॥२॥

तुका म्हणे अणु तुजविण नाहीं । नभाहूनि पाहीं वाढ आहे ॥३॥

अर्थ:-

हे देवा अरे तुझे आम्हाला जे हवे आहे ते आम्हाला सर्व पावले आहे आता दुसरी भावना आमच्या मना मध्ये तू येऊ देऊ नकोस.अरे विठ्ठला मी जिथे तिथे पाहतो तेथे तुझीच पाऊले दिसतात आणि त्रिभुवनात तूच संचार केला आहे.देवा भेद आणि अभेद वाद आणि संवाद हि सर्व भ्रम आहेत आम्हाला त्याच्याशी वाद विवाद होईल असे होऊ देऊ नकोस.तुकाराम महाराज म्हणतात सगळ्यात छोटा असा अणु त्या मध्येही तू आहेस आणि जर पहिले तू तर नाभाहूनही मोठा आहेस.

संत तुकाराम महाराजांच्या गाथेतील अभंग क्र. ६ वर आधारित

॥ संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा ॥

॥ अभंग क्र. ६: ॥

कविता — प्रत्येक कडवे स्वतंत्र चार ओळींच्या परिच्छेदात

कडवे १ :

पावलें पावलें तुझें आम्हां सर्व ।
दुजा नको भाव होऊं देऊं ॥
जेथें तेथें देखे तुझींच पाउलें ।
त्रिभुवन संचलें विठ्ठला गा ॥

कडवे २ :

भेदाभेदमतें भ्रमाचे संवाद ।
आम्हां नको वाद त्यांशीं देऊं ॥

(हे कडवे फक्त दोन ओळींचेच आहे; चार ओळी नसल्याने उरलेल्या ओळी तशाच रिकाम्या सोडल्या आहेत.)

कडवे ३ :

तुका म्हणे अणु तुजविण नाहीं ।
नभाहूनि पाहीं वाढ आहे ॥

(हेही दोन ओळींचे कडवे; उर्वरित दोन ओळी जागा म्हणून खाली रिकामी.)

१. आरंभ (Introduction)

संत तुकाराम महाराजांचा प्रस्तुत अभंग क्र. ६ हा शुद्ध अद्वैत भक्तीचा आणि सर्वव्यापी ईश्वराच्या जाणीवेचा उच्चार आहे. या अभंगात तुकोबांनी विठ्ठलाला (परमेश्वराला) उद्देशून प्रार्थना केली आहे की, त्यांचे मन केवळ भगवंताच्या एकाच रूपावर स्थिर व्हावे आणि त्यांना इतर कोणत्याही भेदाच्या विचारांमध्ये अडकू नये. ईश्वराचे अस्तित्व केवळ विशाल नाही, तर ते अतिसूक्ष्म कणांमध्येही व्यापलेले आहे, हे या अभंगाचे मध्यवर्ती तत्त्वज्ञान आहे.

२. प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि सखोल भावार्थ (Meaning and Deep Essence)

कडवे   अभंगाची ओळ (Oli)   मराठी अर्थ (Arth)   सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth)

कडवे १

पावलें पावलें तुझें आम्हां सर्व ।
दुजा नको भाव होऊं देऊं ॥
(देवा), आम्हाला तुझेच सर्व काही प्राप्त झाले आहे.
आता दुसरा कोणताही भाव (विचार किंवा इच्छा) मनात येऊ देऊ नकोस.

तुकोबांनी भगवंतालाच आपले सर्वस्व मानले आहे.
जीवनातील धन, वैभव, ज्ञान किंवा मुक्ती यापैकी कोणतीही वेगळी इच्छा आता मनात येऊ नये.
केवळ भगवंताच्या अस्तित्वाची आणि भक्तीचीच जाणीव असावी,
अशी ही अनन्य भक्तीची प्रार्थना आहे.

कडवे २

ध्रु. जेथें तेथें देखे तुझींच पाउलें ।
त्रिभुवन संचलें विठ्ठला गा ॥
हे विठ्ठला, मी जिथे पाहतो, तिथे मला केवळ तुझीच पाऊले (अस्तित्व) दिसतात.
कारण हे तिन्ही लोक (संपूर्ण जग) तूच व्यापून उरला आहेस.

ईश्वराच्या सर्वव्यापकतेची ही जाणीव आहे.
चराचरात परमेश्वराचेच रूप आहे,
म्हणून दृश्य आणि अदृश्य जगात केवळ भगवंताचेच अस्तित्व आहे.
हा दृढ निश्चय तुकोबा व्यक्त करतात.

कडवे ३

भेदाभेदमतें भ्रमाचे संवाद ।
आम्हां नको वाद त्यांशीं देऊं ॥
भेदाभेद (श्रेष्ठ-कनिष्ठ) आणि वेगवेगळ्या मतांमुळे उत्पन्न होणारे भ्रमाचे वादविवाद (संवाद) असतात.
त्यांमध्ये आम्हाला अडकवू नकोस.

ज्ञान, पंथ, संप्रदाय किंवा जाती यांवर आधारित असलेल्या तर्क-वितर्कांपासून तुकोबा दूर राहू इच्छितात.
हे सर्व वादविवाद केवळ भ्रम वाढवतात आणि शुद्ध भक्तीपासून दूर नेतात.
तुकोबा म्हणतात की, मनःशांतीसाठी अशा विवादांपासून दूर राहावे.
ही शुद्ध भक्तीची एकाग्रता टिकवण्याची शिकवण आहे.

कडवे ४

तुका म्हणे अणु तुजविण नाहीं ।
नभाहूनि पाहीं वाढ आहे ॥
तुकाराम महाराज म्हणतात, तुझ्याशिवाय (परमेश्वराशिवाय) या जगात एकही कण नाही.
आणि (तुझे अस्तित्व) आकाशापेक्षाही मोठे (विस्तृत) आहे.

येथे ईश्वराचे अस्तित्व सूक्ष्मतम (अणुमध्ये) आणि विशालतम (आकाशापेक्षा मोठे) आहे.
हे स्पष्ट केले आहे की परमेश्वर कण-कणात आहे.
त्याच वेळी तो अनंत, अमर्याद आहे.
ही परमेश्वराच्या सर्वव्यापक आणि अद्वैत स्वरूपाची जाणीव आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-02.12.2025-मंगळवार.
===========================================