३ डिसेंबर १९९२ – मास्ट्रिच करारावर स्वाक्षरी:-1-

[Atul Kaviraje]

1992 – The Maastricht Treaty Signed: The Maastricht Treaty was signed, which laid the foundation for the European Union (EU) and created the Euro as a common currency.

Marathi Translation: ३ डिसेंबर १९९२ – मास्ट्रिच करारावर स्वाक्षरी:-

मास्ट्रिच करारावर स्वाक्षरी करण्यात आली, ज्यामुळे युरोपीय संघ (EU) ची स्थापना झाली आणि युरो एक सामान्य चलन म्हणून तयार झाले.

परिचय (Introduction)

🌍 ३ डिसेंबर १९९२ हा दिवस युरोपातील अनेक राष्ट्रांसाठी एकता, सहकार्य आणि भविष्याच्या दृष्टीने महत्त्वाचा ठरला।
याच दिवशी, नेदरलँड्समधील मास्ट्रिच (Maastricht, Netherlands) येथे मास्ट्रिच करारावर (Maastricht Treaty) स्वाक्षरी करण्यात आली।
या कराराने युरोपातील देशांमधील आर्थिक आणि राजकीय संबंधांना एक नवीन, सखोल स्वरूप दिले।
ज्यातून औपचारिकरित्या युरोपीय संघाचा (European Union - EU) जन्म झाला आणि युरो हे सामान्य चलन म्हणून अस्तित्वात येण्याचा पाया रचला गेला।

१. कराराची पार्श्वभूमी आणि गरज (Background and Need for the Treaty)

🕊� १९९० च्या दशकाच्या सुरुवातीस युरोपातील भू-राजकीय परिस्थितीत मोठे बदल झाले।
शीतयुद्धाची (Cold War) समाप्ती आणि बर्लिनची भिंत (Berlin Wall) पडल्यानंतर, युरोपातील देशांना अधिक मजबूत आणि एकत्रित अस्तित्वाची गरज भासली।
सोव्हिएत युनियनच्या विघटनानंतर, युरोपीय देशांना आर्थिक आणि राजकीय स्थैर्यासाठी एकत्र येणे आवश्यक वाटले।
एकात्मतेची इच्छा: १९५० च्या दशकापासून सुरू असलेल्या युरोपीय समुदायाला (European Community) अधिक राजकीय स्वरूप देण्याची आकांक्षा होती।

प्रतीक: 🕊� (शांतता), 🔗 (एकत्रीकरण)

२. मास्ट्रिच कराराची स्थापना (The Formal Establishment of the Maastricht Treaty)

📝 या करारामुळे युरोपीय समुदायाचे रूपांतर युरोपीय संघात झाले।
स्वाक्षरी दिनांक: ७ फेब्रुवारी १९९२ रोजी या करारावर स्वाक्षरी झाली, परंतु तो अधिकृतपणे १ नोव्हेंबर १९९३ रोजी अंमलात आला।
३ डिसेंबर १९९२ पर्यंत तो राजकीय स्तरावर अंतिम टप्प्यात होता।
युरोपीय संघाचा जन्म: 'युरोपीय समुदाय' या नावातून बदल होऊन 'युरोपीय संघ (EU)' हे नवीन राजकीय अस्तित्व निर्माण झाले।

प्रतीक: 📜 (करार), 🎂 (जन्म)

३. 'तीन आधारस्तंभ' संकल्पना (The Concept of 'Three Pillars')

🏛� या करारामुळे युरोपीय संघाने तीन मुख्य आधारस्तंभांवर आपले कार्य निश्चित केले।
पहिला स्तंभ (सामुदायिक): आर्थिक, सामाजिक आणि पर्यावरणीय धोरणे, युरो चलन (Euro) निर्मितीचा पाया।
दुसरा स्तंभ (सामान्य परराष्ट्र आणि सुरक्षा धोरण - CFSP): युरोपीय देशांनी बाह्य जगात समान भूमिका घेणे।
तिसरा स्तंभ (न्याय आणि गृह व्यवहार - JHA): गुन्हेगारी, दहशतवाद आणि स्थलांतर (Migration) यावर संयुक्तपणे काम करणे।

प्रतीक: 🗼 (आधारस्तंभ), 🤝 (सहकार्य)

४. युरो (Euro) चलनाचा पाया (The Foundation of the Euro Currency)

💶 या करारातील सर्वात महत्त्वाचे पाऊल म्हणजे 'आर्थिक आणि चलनविषयक संघ (EMU)' तयार करणे।
अभिसरण निकष (Convergence Criteria): सदस्य राष्ट्रांना युरो स्वीकारण्यासाठी महागाई दर, व्याज दर आणि सरकारी कर्ज यासंबंधी कठोर आर्थिक नियम पाळणे बंधनकारक होते।
मध्यवर्ती बँक (ECB): युरोपीय मध्यवर्ती बँकेची स्थापना करण्यात आली, जी युरो क्षेत्राचे चलनविषयक धोरण नियंत्रित करते।
या सर्वामुळे युरो चलनाची स्थिरता आणि विश्वासार्हता सुनिश्चित झाली।

प्रतीक: 💰 (चलन), 📈 (आर्थिक नियम)

५. राजकीय एकात्मता आणि नागरिकत्व (Political Integration and Citizenship)

🗳� मास्ट्रिच कराराने केवळ आर्थिक नव्हे, तर राजकीय एकात्मता वाढवून नागरिकांना नवीन हक्क दिले।
युरोपीय नागरिकत्व: सदस्य राष्ट्रांमधील नागरिकांना युरोपीय नागरिकत्व प्राप्त झाले।
मतदान अधिकार: युरोपीय निवडणुकीत मतदान करण्याचा आणि स्थानिक निवडणुकीत उभे राहण्याचा अधिकार मिळाला।
यामुळे नागरिकांचे एकात्मिक हक्क आणि प्रवासासाठी स्वातंत्र्य सुनिश्चित झाले।

प्रतीक: 🆔 (नागरिकत्व), 🗺� (मुक्त प्रवास)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2025-बुधवार.
===========================================