६ डिसेंबर १९१७ – हलिफॅक्स स्फोट:-1-

[Atul Kaviraje]

1917 – The Halifax Explosion: A massive explosion occurred in Halifax, Nova Scotia, Canada, when a munitions ship collided with another vessel. It killed around 2,000 people and injured over 9,000, making it one of the largest non-nuclear explosions in history.

Marathi Translation: ६ डिसेंबर १९१७ – हलिफॅक्स स्फोट:-

कॅनडातील नोव्हा स्कोटिया राज्यातील हलिफॅक्स येथे एक प्रचंड स्फोट झाला, जेव्हा एक शस्त्रास्त्रांची जहाज दुसऱ्या जहाजासोबत धडकले. या स्फोटात सुमारे २,००० लोक मरण पावले आणि ९,००० पेक्षा जास्त जण जखमी झाले, ज्यामुळे तो इतिहासातील सर्वात मोठा आण्विक नसलेला स्फोट ठरला.

🗓� ६ डिसेंबर १९१७: हलिफॅक्स स्फोट – इतिहासातील एक भीषण दुर्घटना

🔹 परिचय (Introduction)

६ डिसेंबर १९१७ हा दिवस कॅनडाच्या इतिहासातील एक काळा दिवस म्हणून ओळखला जातो.
या दिवशी, नोव्हा स्कोटिया राज्यातील हलिफॅक्स बंदरामध्ये एक भीषण स्फोट झाला, ज्यामुळे शहराचा एक मोठा भाग क्षणात उद्ध्वस्त झाला.
पहिल्या महायुद्धाच्या काळात झालेली ही दुर्घटना 'हलिफॅक्स स्फोट' या नावाने ओळखली जाते आणि इतिहासातील सर्वात मोठ्या अणुबॉम्ब नसलेल्या मानवनिर्मित स्फोटांपैकी एक मानली जाते.

🔸 १. मुख्य घटना आणि पार्श्वभूमी (The Main Event and Background)

१.१. युद्धाचा संदर्भ:
पहिले महायुद्ध (१९१४-१९१८) सुरू असताना, हलिफॅक्स हे उत्तर अमेरिकेतील एक महत्त्वाचे नौदल आणि पुरवठा केंद्र होते.
युरोपला शस्त्रास्त्रे आणि आवश्यक सामग्री येथूनच पाठवली जात असे.

१.२. जहाजे आणि माल:
एस.एस. मॉन्ट ब्लँक (SS Mont-Blanc): हे फ्रेंच मालवाहू जहाज होते, जे सुमारे २,९२५ टन उच्च स्फोटक सामग्री (पायरोक्सिलिन, बेंझॉल, पिक्रिक ॲसिड आणि टीएनटी) घेऊन युरोपच्या दिशेने निघाले होते.
एस.एस. इमॉ (SS Imo): हे नॉर्वेजियन मालवाहू जहाज होते, जे आवश्यक अन्न सामग्री घेण्यासाठी न्यू यॉर्ककडे जात होते.

१.३. अपघाताचा क्षण:
६ डिसेंबर १९१७ रोजी सकाळी सुमारे ८:४५ वाजता, अरुंद हलिफॅक्स हार्बरमध्ये (ज्याला 'द नॅरोझ' म्हणतात), एस.एस. मॉन्ट ब्लँक आणि एस.एस. इमॉ यांची टक्कर झाली.

🔹 २. स्फोटाचे स्वरूप आणि परिणाम (Nature and Consequence of the Explosion)

२.१. तात्काळ आग:
टक्करीनंतर मॉन्ट ब्लँकवरील बेंझॉलचे पिंपे फुटले आणि लगेच जहाजाने पेट घेतला.
कर्मचाऱ्यांनी जहाज सोडून पळ काढला.

२.२. स्फोटाची तीव्रता:
सकाळी ९:०४ वाजता, जहाजावरील स्फोटकांनी पेट घेतला आणि एक प्रचंड आणि अभूतपूर्व स्फोट झाला.
स्फोटामुळे निर्माण झालेली लाट (Shockwave) अनेक किलोमीटरपर्यंत जाणवली.
उदाहरण: हा स्फोट भूकंपासारखा होता आणि तो २००० हून अधिक किलोमीटर दूर असलेल्या सिडनी, नोव्हा स्कोटिया येथील भूकंपाच्या वेधशाळेत नोंदवला गेला.

२.३. टीप:
हा स्फोट आतापर्यंत झालेला सर्वात मोठा अपघाती स्फोट (Accidental Explosion) आहे.

🔸 ३. जीवित आणि वित्तहानी (Loss of Life and Property)

३.१. मानवी नुकसान:
या दुर्घटनेत सुमारे २,००० लोक मरण पावले, ज्यात अनेक मुले होती.
९,००० हून अधिक लोक जखमी झाले, त्यापैकी अनेकांना अंधत्व किंवा गंभीर शारीरिक अपंगत्व आले.
संकेत: ⚰️ २०००+ मृत्यू, 🤕 ९०००+ जखमी

३.२. अंधत्वाची समस्या:
स्फोटाच्या वेळी अनेक लोक खिडकीजवळ उभे राहून आग पाहत होते.
स्फोटामुळे हवेत उडालेल्या काचेच्या तुकड्यांमुळे हजारो लोकांच्या डोळ्यांना गंभीर दुखापत झाली आणि अनेकांना कायमस्वरूपी अंधत्व आले.

३.३. मालमत्तेचे नुकसान:
हलिफॅक्समधील उत्तरी भागातील (North End) २०,००० घरे पूर्णपणे किंवा अंशतः नष्ट झाली.
टाऊनशिप ऑफ डार्टमाउथ देखील मोठ्या प्रमाणावर उद्ध्वस्त झाले.

३.४. त्सुनामी:
स्फोटामुळे समुद्रात मोठी लाट (Tsunami) निर्माण झाली, ज्यामुळे किनाऱ्यावरील अनेक इमारती आणि लोक वाहून गेले.

🔹 ४. बचाव कार्य आणि मदत (Rescue Operations and Aid)

४.१. धावपळ:
हलिफॅक्सचे सैन्य, पोलीस आणि सामान्य नागरिक लगेच मदतीसाठी धावले.

४.२. 'द हलिफॅक्स रिलीफ कमिशन':
या स्फोटाच्या मदतीसाठी खास 'द हलिफॅक्स रिलीफ कमिशन'ची स्थापना करण्यात आली.

४.३. आंतरराष्ट्रीय मदत:
अमेरिकेच्या बोस्टन शहरातून तातडीने मदत पथके, डॉक्टर्स आणि वैद्यकीय सामग्री पाठवण्यात आली.
बोस्टनने केलेली ही त्वरित आणि मोठी मदत आजही कॅनडा आणि बोस्टन यांच्यातील विशेष बंधाचे प्रतीक आहे.
प्रतीक: 🤝 बोस्टन-हलिफॅक्स मैत्री

🔸 ५. ऐतिहासिक महत्त्व आणि शिकवण (Historical Significance and Lessons)

५.१. आपत्ती व्यवस्थापन:
या घटनेमुळे शहरी भागात मोठ्या प्रमाणात स्फोटक सामग्री हाताळताना आवश्यक असलेल्या सुरक्षा नियमांचे महत्त्व अधोरेखित झाले.

५.२. वैद्यकीय सुधारणा:
जखमींच्या उपचारांमुळे नेत्ररोग आणि आपत्कालीन वैद्यकीय उपचारांच्या पद्धतींमध्ये सुधारणा झाली.

५.३. सहानुभूती:
युद्धकाळातही आंतरराष्ट्रीय स्तरावर तत्काळ मदत कशी पोहोचू शकते, याचे हे एक हृदयस्पर्शी उदाहरण आहे.

५.४. पुनर्बांधणी:
या घटनेनंतर शहराची पुनर्बांधणी (Reconstruction) एक मोठी आणि गुंतागुंतीची प्रक्रिया होती, ज्यातून हलिफॅक्स शहर पुन्हा उभे राहिले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.12.2025-शनिवार.
===========================================