६ डिसेंबर १९७३ – तेल संकट:-🚗💨-1-

[Atul Kaviraje]

1973 – The Oil Crisis: The United States imposed an embargo on oil from Arab countries in response to the Yom Kippur War, causing an oil shortage and leading to the 1973 oil crisis.

Marathi Translation: ६ डिसेंबर १९७३ – तेल संकट:-

यूएसने अरब देशांवरील तेल निर्यात बंद केली, यॉम किप्पूर युद्धाच्या प्रतिसाद म्हणून, ज्यामुळे तेलाची टंचाई निर्माण झाली आणि १९७३ चं तेल संकट सुरू झालं.

१९७३ चे तेल संकट: ६ डिसेंबर १९७३ च्या संदर्भात एक विस्तृत विवेचन 🛢�

(The 1973 Oil Crisis: A Detailed Analytical Article in the Context of December 6, 1973)

परिचय (Introduction) 🌍

१९७० चे दशक हे जागतिक अर्थव्यवस्थेसाठी अनेक उलथापालथीचे ठरले. या दशकातील सर्वात महत्त्वाची आणि दूरगामी परिणाम करणारी घटना म्हणजे १९७३ चे तेल संकट (Oil Crisis). ६ डिसेंबर १९७३ हा दिवस या संकटाच्या तीव्रतेचा आणि अमेरिकेने घेतलेल्या भूमिकेचा एक महत्त्वाचा टप्पा होता. अमेरिकेने इस्रायलला दिलेल्या लष्करी मदतीच्या प्रतिसादात, अरब देशांनी तेलाचे शस्त्र (Oil Weapon) वापरून अमेरिकेवर आणि इस्रायलला पाठिंबा देणाऱ्या देशांवर तेल निर्यातीची बंदी (Embargo) लादली. या एका निर्णयाने जागतिक राजकारण, अर्थकारण आणि ऊर्जेच्या धोरणांना कायमस्वरूपी कलाटणी दिली. हा लेख या संकटाची पार्श्वभूमी, तात्काळ परिणाम आणि दीर्घकालीन महत्त्व स्पष्ट करेल.

१. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी: यॉम किप्पूर युद्ध (The Yom Kippur War - Background) ⚔️

यॉम किप्पूर युद्ध (Yom Kippur War), ज्याला ऑक्टोबर १९७३ चे अरब-इस्रायल युद्ध म्हणूनही ओळखले जाते, हे या तेल संकटाचे मुख्य कारण होते.

१.१ युद्धाची सुरुवात (The Start): ६ ऑक्टोबर १९७३ रोजी (यहुदींचा पवित्र दिवस, यॉम किप्पूर) इजिप्त आणि सीरियाने इस्रायलवर अचानक हल्ला केला.

१.२ आंतरराष्ट्रीय हस्तक्षेप (International Intervention): अमेरिकेने तात्काळ इस्रायलला मोठ्या प्रमाणावर लष्करी मदत (शस्त्रे आणि सामग्री) पुरवण्यास सुरुवात केली, ज्याला 'ऑपरेशन निकेल ग्रास' असे म्हटले जाते. 🇺🇸➡️🇮🇱

१.३ अरब राष्ट्रांचा प्रतिसाद (Arab Response): अमेरिकेच्या या थेट हस्तक्षेपामुळे अरब राष्ट्रे संतप्त झाली आणि त्यांनी आपले सर्वात प्रभावी 'शस्त्र' म्हणजे तेल (Petroleum) वापरण्याचा निर्णय घेतला.

२. तेल संकट आणि ६ डिसेंबर १९७३ चा संदर्भ (The Oil Crisis and the Context of Dec 6, 1973) ⏳

अरब देशांनी ऑक्टोबरमध्ये बंदीची घोषणा केली असली तरी, डिसेंबर १९७३ मध्ये हे संकट अत्यंत तीव्र झाले.

२.१ OPEC आणि OAPEC ची भूमिका (Role of OPEC and OAPEC): अरब पेट्रोलियम निर्यातदार देशांच्या संघटनेने (OAPEC) १७ ऑक्टोबर १९७३ रोजी अमेरिकेसह इस्रायलला पाठिंबा देणाऱ्या देशांवर तेल निर्यात बंदी लादण्याची घोषणा केली.

२.२ बंदीची तीव्रता (Severity of the Embargo): डिसेंबर महिन्यापर्यंत, तेलाचे उत्पादन लक्षणीयरीत्या कमी करण्यात आले आणि बंदीची अंमलबजावणी कठोरपणे सुरू झाली. ६ डिसेंबर १९७३ हा दिवस या बंदीच्या गंभीर परिणामांनी पाश्चात्त्य देशांवर दबाव वाढवण्यास सुरुवात केली होती.

२.३ किमतीत चारपट वाढ (Quadrupling of Prices): १९७३ च्या सुरुवातीला जे तेल प्रति बॅरल सुमारे $२.९० होते, ते जानेवारी १९७४ पर्यंत वाढून $११.६५ पर्यंत पोहोचले. ही वाढ ४००% हून अधिक होती. 📈

३. तेलाचे शस्त्र (Oil Weapon) आणि निर्यात बंदी (The Embargo) 🚫

तेलाचा वापर राजकीय उद्दिष्टे साधण्यासाठी कसा केला गेला, याचे हे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

३.१ निर्यात बंदीचा उद्देश (Goal of the Embargo): अमेरिकेला मध्यपूर्वेकडील आपल्या परराष्ट्र धोरणात (विशेषतः इस्रायलला पाठिंबा) बदल करण्यास भाग पाडणे आणि १९६७ च्या युद्धात इस्रायलने व्यापलेले अरब प्रदेश परत मिळवणे.

३.२ OAPEC ची रणनीती (OAPEC's Strategy): त्यांनी केवळ निर्यात बंदी लादली नाही, तर एकूण तेल उत्पादन दर महिन्याला ५% ने कमी करण्याची घोषणाही केली.

३.३ लक्ष्यित देश (Targeted Nations): अमेरिका, नेदरलँड्स आणि इस्रायलला मदत करणारे अन्य युरोपीय देश व जपान यांवर ही बंदी मुख्यत्वे लागू झाली.

४. तात्काळ आर्थिक परिणाम (Immediate Economic Impact) 📉

या संकटाने जागतिक अर्थव्यवस्थेच्या मुळावर आघात केला.

४.१ महागाई आणि मंदी (Inflation and Recession): तेलाच्या किमती वाढल्याने वाहतूक, उत्पादन आणि शेतीचा खर्च वाढला, ज्यामुळे अनेक विकसित देशांमध्ये महागाईचा (Inflation) भडका उडाला. यासोबतच आर्थिक वाढ मंदावली, ज्याला स्टॅगफ्लेशन (Stagflation) असे म्हणतात.

४.२ ऊर्जा टंचाई (Energy Shortages): अमेरिकेत गॅस स्टेशन्सवर लांबच लांब रांगा लागल्या. अनेक ठिकाणी आठवड्यातून फक्त काही दिवसच पेट्रोल मिळत होते. ⛽

४.३ उत्पादन क्षेत्रावर परिणाम (Impact on Manufacturing): ऊर्जेअभावी कारखाने बंद पडले, ज्यामुळे बेरोजगारी वाढली.

५. अमेरिकेतील सामाजिक आणि राजकीय जीवन (Socio-Political Life in the US) 🚌

अमेरिकेतील नागरिकांच्या दैनंदिन जीवनावर या संकटाचा मोठा परिणाम झाला.

५.१ राष्ट्रीय धोरणे (National Policies): राष्ट्राध्यक्ष रिचर्ड निक्सन यांनी 'प्रोजेक्ट इंडिपेंडन्स' (Project Independence) ची घोषणा केली, ज्याचा उद्देश अमेरिकेला १९८० पर्यंत ऊर्जा क्षेत्रात आत्मनिर्भर बनवणे हा होता.

५.२ गती मर्यादा (Speed Limits): इंधन वाचवण्यासाठी अमेरिकेत राष्ट्रीय महामार्गांवरील वेग मर्यादा ५५ मैल प्रति तास (55 mph) पर्यंत कमी करण्यात आली.

५.३ वाहन उद्योगावर परिणाम (Automotive Industry Impact): मोठ्या इंजिनच्या (Gas-Guzzling) अमेरिकन गाड्यांची मागणी कमी झाली आणि अधिक इंधन कार्यक्षम (Fuel-Efficient) असलेल्या जपानी व युरोपीय गाड्यांकडे ग्राहक वळले. 🚗💨

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.12.2025-शनिवार.
===========================================