८ डिसेंबर १९८७ – इंटरमीडियट-रेंज न्यूक्लियर फोर्सेस (INF) करारावर स्वाक्षरी:-1-

[Atul Kaviraje]

1987 – The Intermediate-Range Nuclear Forces (INF) Treaty is Signed: The United States and the Soviet Union signed the INF Treaty, agreeing to eliminate intermediate-range nuclear missiles, reducing the threat of nuclear war.

Marathi Translation: ८ डिसेंबर १९८७ – इंटरमीडियट-रेंज न्यूक्लियर फोर्सेस (INF) करारावर स्वाक्षरी:-

युनायटेड स्टेट्स आणि सोवियेत युनियनने INF करारावर स्वाक्षरी केली, ज्यात मध्यवर्ती श्रेणीतील आण्विक क्षेपणास्त्र काढून टाकण्यावर सहमती झाली आणि आण्विक युद्धाचा धोका कमी केला.

शीर्षक: शीतयुद्धातील शांततेचा महामार्ग: इंटरमीडियट-रेंज न्यूक्लियर फोर्सेस (INF) करार-

(८ डिसेंबर १९८७)

परिचय (Introduction)

८ डिसेंबर १९८७ हा दिवस जागतिक इतिहासात शांतता आणि निःशस्त्रीकरणाच्या दिशेने टाकलेल्या एका महत्त्वपूर्ण पावलासाठी ओळखला जातो. याच दिवशी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष रोनाल्ड रीगन आणि सोव्हियेत युनियनचे सरचिटणीस मिखाईल गोर्बाचेव्ह 🤝 यांनी वॉशिंग्टन डी.सी. येथे इंटरमीडियट-रेंज न्यूक्लियर फोर्सेस (INF) करारावर स्वाक्षरी केली. हा करार केवळ आण्विक शस्त्रास्त्रांची वाढ थांबवण्यापुरता मर्यादित नव्हता, तर त्याने जगाला आण्विक युद्धाच्या 💣 छायेतून बाहेर काढण्याचा एक ऐतिहासिक प्रयत्न केला. दोन महासत्तांनी मध्यवर्ती श्रेणीतील क्षेपणास्त्रांचा संपूर्ण वर्ग नष्ट करण्यास सहमती दर्शविणे, हे शीतयुद्धाच्या समाप्तीचे 🕊� मोठे संकेत होते.

१. कराराची पार्श्वभूमी: युरोमिसाईल संकट (Background: The Euromissile Crisis) 🌍

१.१. शीतयुद्धाचा काळ: १९७० च्या दशकात सोव्हियेत युनियनने युरोपमध्ये 'SS-20' नावाचे आण्विक क्षेपणास्त्र 💣 तैनात करण्यास सुरुवात केली. हे क्षेपणास्त्र पश्चिम युरोपमधील कोणत्याही लक्ष्यावर अचूकपणे मारा करण्यास सक्षम होते.

१.२. नाटोचा प्रति-हल्ला: या धोक्याला उत्तर देण्यासाठी, नाटो (NATO) देशांनी अमेरिकेला 'पर्शिंग-II' आणि 'क्रूझ क्षेपणास्त्रे' युरोपमध्ये तैनात करण्याची विनंती केली. या 'युरोमिसाईल संकटाने' दोन्ही महासत्तांना संघर्षाच्या अगदी जवळ आणले आणि युरोपमध्ये मोठ्या प्रमाणात तणाव निर्माण केला.

२. कराराचे मुख्य उद्दिष्ट आणि श्रेणी (Main Objective and Scope) 🤝

२.१. शस्त्रास्त्र निर्मूलन: INF कराराचा मुख्य उद्देश ५०० किलोमीटर ते ५,५०० किलोमीटरच्या (मध्यवर्ती आणि लहान श्रेणी) पल्ल्यातील सर्व जमिनीवरून प्रक्षेपित होणारी आण्विक आणि पारंपरिक क्षेपणास्त्रे कायमस्वरूपी नष्ट करणे हा होता.

२.२. 'निर्मूलन' नव्हे 'नियंत्रण': हा करार पूर्वीच्या शस्त्रास्त्र नियंत्रण करारांपेक्षा (SALT) वेगळा होता, कारण यात फक्त शस्त्रास्त्रांची संख्या नियंत्रित न करता, संपूर्ण वर्गच नष्ट करण्याचे वचन देण्यात आले होते.

३. करारातील ऐतिहासिक तरतुदी आणि पडताळणी (Historical Provisions and Verification) ✅

३.१. अभूतपूर्व पडताळणी (On-Site Verification): INF कराराचे सर्वात मोठे आणि ऐतिहासिक वैशिष्ट्य म्हणजे 'जागीच पडताळणी' (On-Site Verification) ची तरतूद. पहिल्यांदाच, दोन्ही देशांच्या निरीक्षकांना 🇺🇸 सोव्हियेत 🇷🇺 आणि सोव्हियेत निरीक्षकांना अमेरिकेच्या क्षेपणास्त्र तळांवर जाऊन निर्मूलन प्रक्रियेची तपासणी करण्याची परवानगी मिळाली.

३.२. विश्वासाची निर्मिती: या तरतुदीमुळे दोन्ही राष्ट्रांमध्ये दशकांनंतर विश्वासाचे वातावरण निर्माण झाले आणि फसवणुकीची शक्यता कमी झाली.

४. नेतृत्वाचा निर्णायक प्रभाव: रीगन आणि गोर्बाचेव्ह (Impact of Leadership) 🇺🇸🇷🇺

४.१. रोनाल्ड रीगन (US): 'दुष्ट साम्राज्या' विरुद्ध कठोर भूमिका घेणाऱ्या रीगन यांनी 'शांतता केवळ सामर्थ्यातून येते' या तत्त्वासह वाटाघाटींचा मार्ग स्वीकारला.

४.२. मिखाईल गोर्बाचेव्ह (USSR): गोर्बाचेव्ह यांनी देशांतर्गत सुधारणांसाठी (पेरेस्ट्रोइका) लष्करी खर्च कमी करण्याची गरज ओळखली. त्यांच्या 'ग्लासनोस्त' (खुलेपणा) धोरणामुळे या कराराला चालना मिळाली.

५. कराराचे तातडीचे परिणाम आणि सांख्यिकी (Immediate Results and Statistics) 💯

५.१. क्षेपणास्त्रे नष्ट: कराराच्या अंमलबजावणीनंतर, १९९१ पर्यंत दोन्ही राष्ट्रांनी एकूण २,६९२ क्षेपणास्त्रे नष्ट केली.

सोव्हियेत युनियन: १,८४६ क्षेपणास्त्रे.

युनायटेड स्टेट्स: ८४६ क्षेपणास्त्रे.

५.२. धोका कमी: युरोपमधील लहान पल्ल्यात आण्विक हल्ला होण्याची शक्यता लक्षणीयरीत्या कमी झाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.12.2025-सोमवार.
===========================================