🕉️ ॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥ ॥ अथ प्रथमोऽध्यायः – अध्याय पहिला ॥-1-

[Atul Kaviraje]

॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ प्रथमोऽध्यायः – अध्याय पहिला ॥

॥ अर्जुनविषादयोगः ॥

तूं अनुचिता चित्त नेदिसी । धीरु कहीं न संडिसी ।तुझेनि नामें अपयशी । दिशा लंघिजे ॥ ८ ॥
तू अयोग्य गोष्टीकडे लक्ष देत नाहीस व कधीही धीर सोडत नाहीस. तुझे नाव ऐकल्याबरोबर अपयशाने देशोधडीस पळून जावे ॥२-८॥

हा ज्ञानेश्वरीतील श्लोक नसून, तो ज्ञानेश्वरांनी अर्जुनाच्या गुणांचे वर्णन करताना केलेला एक ओवीचा चरण आहे, जो 'अर्जुनविषादयोग' या पहिल्या अध्यायात आलेला आहे.

🕉� ॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ प्रथमोऽध्यायः – अध्याय पहिला ॥
॥ अर्जुनविषादयोगः ॥

ओवी (Stanza):

तूं अनुचिता चित्त नेदिसी । धीरु कहीं न संडिसी । तुझेनि नामें अपयशी । दिशा लंघिजे ॥ ८ ॥ (संदर्भ - श्री ज्ञानेश्वरी, अध्याय १, ओवी क्रमांक ८)

सरळ मराठी अर्थ (Simple Marathi Meaning):

तू अयोग्य गोष्टीकडे लक्ष देत नाहीस (मन लावत नाहीस). तू कधीही धीर (धैर्य) सोडत नाहीस. तुझे नाव (शौर्य) ऐकल्याबरोबर अपयश (पराभव) दिशातरी पळून जाते (देशोधडीस लागते).

🌺 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth) आणि विस्तृत विवेचन
या ओवीत श्री ज्ञानेश्वर माऊलींनी, आपल्या गुरूंचे (निवृत्तीनाथांचे) किंवा परमेश्वराचे (श्रीकृष्णाचे) माहात्म्य वर्णन करताना, किंवा मग अर्जुन स्वतः सद्गुणांनी युक्त आहे हे दर्शवताना, धैर्य आणि योग्य-अयोग्य विचाराचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे.

१. प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth)
तूं अनुचिता चित्त नेदिसी ।

अनुचित (Anuchit): जे योग्य नाही, जे नीतीधर्माला धरून नाही (Improper, Unrighteous, Unsuitable).

चित्त (Chitta): मन, लक्ष (Mind, Attention).

नेदिसी (Nedisi): देत नाहीस (You do not give/allow).

अर्थ: तू कधीही अयोग्य (अधर्म्य किंवा फोल) गोष्टींकडे तुझे मन किंवा लक्ष जाऊ देत नाहीस. तुझे मन नेहमीच योग्य आणि धर्माचरण करण्यावर केंद्रित असते. ही वृत्तीच स्थितप्रज्ञतेचे पहिले लक्षण आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.12.2025-गुरुवार.
===========================================