मीऽच तो...-स्वप्नी माझ्या येशील...का ?--क्रमांक-2

[Atul Kaviraje]

                                       "मीऽच तो..."
                                      -------------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज वाचूया, श्री अमित यांच्या "मीऽच तो..." या ब्लॉग मधील एक लेख. या लेखाचे  शीर्षक आहे- "स्वप्नी माझ्या येशील... का ?"

                          स्वप्नी माझ्या येशील...का ?--क्रमांक-2--
                         ----------------------------------

     तर सामान्यपणे...
प्रत्येक माणूस आयूष्यात काही स्वप्ने आठवतोच.
प्रत्येक माणसाला दु:स्वप्ने पडतातच.
निम्याहून अधिक माणसे स्वप्नांमधे जागे राहू शकतात.
जवळपास ४०% लोकांना Sleep Paralysis चा अनुभव आयूष्यात किमान एकदातरी येऊ शकतो.
झोपेची वेळ, कालावधी, मानसिक संतुलन आणि झोपेतून उठतानाची मेंदूची अवस्था यावर स्वप्ने पडणे कींवा स्वप्नांशी संबंधीत विचित्र घटना कींवा झोपेतील आजार अवलंबून असतात.

     स्वप्ने ही बर्‍याचदा आपण एखादी गूढ गोष्ट समजतो, कधी त्यांच्यामधले बदल न टिपता दुर्लक्ष करतो तर कित्येकदा त्यांना घाबरतोही.  पण स्वप्नेसुद्धा कधीतरी आपल्याला काहीतरी सांगण्याचा प्रयत्न करत असतील तर? की खरंच स्वप्ने ही आपल्या अचेतन मेंदूचे आपल्या हातात नसलेले खेळ असतात? झोपेवर आजवर बरेच संशोधन झाले आहे आणि त्यातून झोपेबद्दल बरीचशी माहिती समोर आली आहे.  आजही यावर संशोधन चालूच आहे.  आता स्वप्ने ही झोपेत पाहीली जात असल्या मुळे स्वप्न पडणे म्हणजे काय आणि झोपेत काय काय घडते ज्यामुळे स्वप्न पहाणे शक्य होते ते पहाणे गरजेचे आहे.

     झोपेच्या दोन अवस्था मानल्या गेल्या आहेत.  एक Rapid Eye Movement (REM) अवस्था ज्यात डोळ्यांची हालचाल वेगाने होत असते, याच अवस्थेमधे आपण स्वप्ने (हो... ही नेहमी एकापेक्षा जास्त असतात) पहातो, आणि यातल्या काही गोष्टी लक्षात राहू शकतात.  आणि दुसरी Non-Rapid Eye Movement (NEM) ज्याला गाढ झोप म्हणता येईल.  या अवस्थेमधल्या गोष्टी आपल्या लक्षात रहात नाहीत. गाढ झोपेच्या ३ ते ४ पायर्‍या असतात आणि एकूण कीती वेळ झोपलो आहे यावर आपण कुठल्या पायरीवर आहोत हे ठरतं.  म्हणूनच तर काही वेळेस अत्यंत कमी वेळ झोपूनही आपल्याला तरतरी आल्यासारखं वाटू शकतं (कारण झोपेच्या पायर्‍या नीट पाळल्या जाऊनच आपण जागे झालो.) तर कधी फ़ार कंटाळवाणं वाटू शकतं (इथे सर्व पायर्‍या नीट न पाळता मधेच जाग आली).

     मुळात, शांत व चांगली झोप मिळण्यासाठी ती फ़क्त योग्य वेळी घेणंच गरजेचं नाही तर योग्य तितका वेळ घेणंही गरजेचं आहे, कारण यामुळे झोपेच्या सगळ्या पायर्‍या नीट पाळल्या जाण्याची शक्यता वाढते.  हा ग्राफ़ पहा म्हणजे तुम्हाला झोपेचा एकंदर पॅटर्न लक्षात येईल.

     आपण जागे झाल्यावर जे स्वप्न आपल्याला आठवत असते ते शक्यतो शेवटच्या REM मधले असते.  बरं ही स्वप्ने पहाणे पण सोपी गोष्ट नाही.  यासाठी आपल्याला एका प्रक्रीयेतून जावे लागते आणि ती नीट न झाल्यासही घोळ होऊ शकतात.  तर जेव्हा जेव्हा आपण REM मधे जात असतो तेव्हा आपला मेंदू आपल्या शरीरावरचे नियंत्रण काही काळासाठी सोडतो, याचा फ़ायदा म्हणजे तुम्ही एखादे थ्रिलर किंवा हाणामारीवाले स्वप्न पहात असाल तरी इतरांना (आणि स्वत:लाही) जखमी करणार नाही.   आता मेंदूतील शरीराला नियंत्रित करणारे सर्व भाग आराम करत असतात, पण गमतीशीरपणे चेतन मेंदूतला एक भाग काम करीत रहातो आणि मग स्वप्ने आठवण्यास कारणीभूतही ठरतो.

--अमित
(शनिवार, ६ ऑगस्ट, २०११)
-------------------------

                   (साभार आणि सौजन्य-मीऽच तो.ब्लॉगस्पॉट.कॉम)
                               (संदर्भ-मराठी ब्लॉगर्स.नेट)
                  --------------------------------------------
                       
-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-14.09.2022-बुधवार.