कुमार मराठी विश्वकोश-अंकुरण (Germination)

[Atul Kaviraje]

                                "कुमार मराठी विश्वकोश"
                               -----------------------


मित्र/मैत्रिणींनो,

     "कुमार मराठी विश्वकोश", या विषया-अंतर्गत आज वाचूया कुमारांसाठी एक महत्त्वाचा शैक्षणिक लेख. या लेखाचा विषय आहे- अंकुरण (Germination).

                               "अंकुरण (Germination)"
                              --------------------------

                  अधिभूमिक अंकुरण--

     अंकुरण म्हणजे बीज (बी) रुजून त्यातून अंकुर बाहेर येण्याची प्रक्रिया होय. अंकुरण हा वनस्पतींच्या वाढीतील ए क महत्त्वाचा टप्पा आहे. वनस्पतींचे सपुष्प (फुले येणार्‍या) वनस्पती व अपुष्प (फुले न येणार्‍या) वनस्पती असे गट पडतात. सपुष्प वनस्पतींच्या बीजामध्ये वनस्पतीचा पूर्ण वाढ झालेला गर्भ सुप्तावस्थेत असतो. त्यात बीजाच्या अंकुरणासाठी आवश्यक असलेल्या अन्नघटकांचा साठा असतो.  अनुकूल परिस्थितीत बीजे रुजतात व त्यांपासून नवीन रोपे तयार होतात. भिजत घातलेल्या कडधान्याला येणारे मोड हे अंकुरणाचे नेहमीच्या पाहण्यातील एक उत्तम उदाहरण आहे.

                    अधोभूमिक अंकुरण--

     बुरशी, शैवाल, कवक, नेचा इ. अपुष्प वनस्पतींमध्ये सपुष्प वनस्पतीप्रमाणे बीज तयार होत नाही. त्यांचे प्रजनन पेशींपासून होते. या पेशींना बीजुके म्हणतात. ही बीजुके रुजून त्यातून अंकुरनलिका बाहेर येते. यालाही अंकुरण असे म्हणतात. काही वनस्पतींच्या शाकीय अवयवांपासूनही नवीन वनस्पती निर्माण होतात. उदा., बटाटा, हळद, अळू इ. वनस्पतींच्या अवयवांना अंकुर फुटून त्यापासून नवीन रोप तयार होते.अंकुरणासाठी पाणी, योग्य तापमान, ऑक्सिजन, सुयोग्य पोताची मृदा व प्रकाश यांची आ वश्यकता असते.  बीजांची, बीजुकांची किंवा काही शाकीय अवयवांची सुप्तावस्था गरजेप्रमाणे कृत्रिम रीत्या कमी करणे किंवा त्यास विलंब लावणे हे कृषिव्यवसायात महत्त्वाचे आहे. अंकुरणाचे मुख्यतः दोन प्रकार आहेत : अधिभूमिक व अधोभूमिक. अधिभूमिक प्रकारामध्ये बीजामधून बीजपत्र बीजावरणातून बाहेर पडते, तर अधोभूमिक प्रकारामध्ये बीजपत्र बीजावरणातच राहते. खारफुटी वनस्पतीत बीज फळामध्ये असताना व झाडाला चिकटलेले असतानाच त्याचे अंकुरण होते. यास उद्‍भेदन म्हणतात.

======================
अंकुरण (Germination)
Post published:26/06/2019
Post author:वीणा सागर
Post category:कुमार विश्वकोश / वनस्पती
======================

--मराठी विश्वकोश
----------------

                    (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-कुमार मराठी विश्वकोश)
                   ----------------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-20.02.2023-सोमवार. 
=========================================