दिन-विशेष-लेख-दुर्ग दिवस

[Atul Kaviraje]

                                  "दिन-विशेष-लेख"
                                     "दुर्ग दिवस"
                                 -----------------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज दिनांक-01.06.2023-गुरुवार आहे. हा दिवस "दुर्ग दिवस" म्हणूनही ओळखला जातो. वाचूया, तर या दिवसाचे महत्त्व, आजच्या या "दिन-विशेष-लेख" या शीर्षकI-अंतर्गत.

                  महाराष्ट्रातील किल्ले--

रायगड - १६७० आणि ८० च्या दशकांतील मराठ्यांची राजधानी
रायगड किल्ला - हिंदवी स्वराज्याची राजधानी १६७४ ते १६८९

     महाराष्ट्रातील जवळपास ४०० हून अधिक किल्ल्यांची यादी खाली दिली आहे. बऱ्याच किल्ल्यांना एकापेक्षा अधिक नावाने ओळखले जाते. काही किल्ल्यांचे इतिहासात वेगळ्या नावाने संदर्भ आहेत, पण आता त्यांना त्या नावाने ओळखले जात नाही. बऱ्याच किल्ल्यांचे ऐतिहासिक संदर्भ तर आढळतात पण त्यांच्या खुणा ह्या पूर्णपणे नष्ट झाल्या आहेत, तर बरेच किल्ले हे नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत. महाराष्ट्रात वनदुर्ग, जलदुर्ग, भुईकोट व गिरिदुर्ग या प्रकारचे किल्ले आहेत.

                     किल्ल्यांची यादी--

     टीप: जिल्ह्याच्या नावापुढे अनुक्रमे जिल्हातील किल्ल्यांची यादी आहे. या किल्ल्यांशिवाय आणखीही काही लहान किल्ले असू शकतात.

                     कोकण विभाग--

१-पालघर जिल्हा--
---------------
१. बल्लाळगड-तलासरी
२. डहाणू   
३. गंभीरगड
४. सेगवा
५. तारापूर-पालघर
६. असावगड/ असावागड
७. अशेरीगड
८. भूपतगड/ भोपटगड
९. काळदुर्ग
१०. तांदुळवाडी
११. शिरगाव
१२. माहीम
१३. केळवे
१४. केळवे पाणकोट
१५. भवानगड
१६. टकमक
१७. मनोर
१८. दातिवरे
१९. कोहोज/ कोंजचा किल्ला-वाडा
२०. जीवदानी/ जीवधन -वसई
२१. कामनदुर्ग
२२. वसई
२३. अर्नाळा
२४. वज्रगड
२५. मांडवी

२-ठाणे जिल्हा--
------------
१. बळवंतगड शहापूर
२. पळसदुर्ग/ पळसगड
३. माहुलीगड
४. भंडारदुर्ग/भंडारगड
५. गुमतारा-भिवंडी
६. धारावीचा किल्ला-ठाणे
७. घोडबंदर
८. बेलापूरचा किल्ला
९. दुर्गाडी/ कल्याणचा किल्ला-कल्याण
१०. श्रीमलंगगड-अंबरनाथ
११. चंदेरी
१२. सिद्धगड/ नरटक्का-मुरबाड
१३. गोरखगड/गोरक्षगड (देहरी)
१४. मच्छिंद्रगड (देहरी)
१५. भैरवगड (मोरोशी)

२-मुंबई जिल्हा--
-------------
१. काळा किल्ला-धारावी
२. शीव-सायन
३. माहीम-माहीम
४. वरळी-वरळी
५. शिवडी-शिवडी
६. मुंबई किल्ला (फोर्ट)-फोर्ट
७. वांद्रेचा किल्ला-वांद्रे
८. वेसावे/ वर्सोवा/ मढचा किल्ला-वर्सोवा

३-रायगड जिल्हा--
---------------   
१. प्रबळगड/ मुरंजन-पनवेल
२. कर्नाळा
३. माणिकगड
४. इर्शाळगड/ इरशाळगड-खालापूर
५. पेब/ विकटगड-कर्जत
६. पदरगड
७. कोथळीगड/ पेठचा किल्ला
८. भिवगड/ भिमगड
९. ढाक बहिरी
१०. सोनगिरी
११. सोंडाई
१२. तुंगी
१३. घारापुरी-उरण
१४. द्रोणागिरी/ करंजा
१५. सांकशी-पेण
१६. रतनगड/ रत्‍नगड
१७. मिरगड
१८. खांदेरी-अलिबाग
१९. उंदेरी/ जयदुर्ग
२०. खुबलढा किल्ला/ थळचा किल्ला
२१. कुलाबा/ अलिबाग
२२. सर्जेकोट (कुलाबा)
२३. सागरगड/ खेडदुर्ग/ खेडटक्का
२४. रेवदंडा
२५. हिराकोट
२६. रामदरणे
२७. राजकोट/ चौलचा किल्ला
२८. कोरलाई/ कोर्लई किल्ला-मुरुड
२९. सामराजगड/ दंडाराजपुरी किल्ला
३०. कांसा/ पद्मदुर्ग
३१. जंजिरा/ जजीरे मेहरुब
३२. मृगगड-सुधागड
३३. सरसगड
३४. सुधागड/भोरपगड
३५. अवचितगड-रोहा
३६. सूरगड/ घेरासुरगड
३७. बिरवाडी/ खाचीमेट
३८. घोसाळगड/ वीरगड
३९. तळागड/ तळगड-तळा
४०. कुर्डूगड/ विश्रामगड-माणगाव
४१. मानगड/ महानगड/ विंझाई
४२. पन्हाळेदुर्ग/ पन्हाळघर
४३. रायगड-महाड
४४. पाचाड कोट
४५. लिंगाणा
४६. सोनगड
४७. चांभारगड/ महेंद्रगड
४८. मंगळगड/ कांगोरीगड
४९. कोकणदिवा
५०. दासगाव/ दौलतगड/ भोपाळगड
५१. मदगड श्रीवर्धन
५२. चंद्रगड/ ढवळगड/ गहनगड पोलादपूर
५३. कोंढवी

४-रत्‍नागिरी जिल्हा--
----------------
१. बाणकोट किल्ला/ हिंमतगड/ फोर्ट व्हिक्टोरिया   
२. मंडणगड
३. गोवागड/ हर्णे-दापोली
४. फत्तेदुर्ग/ फत्तेगड
५. कनकदुर्ग
६. सुवर्णदुर्ग
७. पद्मनाभदुर्ग/ प्रणालकदुर्ग
८. पालगड -खेड
९. महीपतगड
१०. सुमारगड
११. रसाळगड
१२. गोवळकोट/ गोविंदगड-चिपळूण
१३. बारवाई
१४. कोळकेवाडी
१५. गोपाळगड/ अंजनवेल-गुहागर
१६. कासारदुर्ग
१७. विजयगड
१८. जयगड-रत्‍नागिरी
१९. रत्‍नदुर्ग/ भगवती/ रत्‍नागिरी किल्ला
२०. पूर्णगड
२१. साटवली -लांजा
२२. भवानीगड-संगमेश्वर
२३. महीमतगड
२४. प्रचितगड
२५. आंबोळगड   राजापूर
२६. यशवंतगड (नाटे)
२७. राजापूर गढी/ इंग्रज वखार

५-सिंधुदुर्ग जिल्हा--
---------------
१. विजयदुर्ग/ घेरिया किल्ला   
२. देवगड
३. सदानंदगड
४. रामगड-मालवण
५. भगवंतगड
६. भरतगड
७. सिद्धगड
८. वेताळगड
९. सर्जेकोट (मालवण)
१०. राजकोट
११. पद्मगड/ पदमगड
१२. सिंधुदुर्ग
१३. निवती-वेंगुर्ले
१४. यशवंतगड/ रेडी
१५. डच वखार (वेंगुर्ला कोट)   
१६. खारेपाटण   कणकवली
१७. भैरवगड (नरडवे)
१८. मनोहरगड -कुडाळ
१९. मनसंतोषगड
२०. सोनगड (घोटगे)/ नृसिंहगड
२१. नारायणगड (आंबोली)-सावंतवाडी
२२. महादेवगड
२३. बांदा
२४. सावंतवाडी कोट    
२४. हनुमंतगड-दोडामार्ग

                   (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-विकिपीडिया.ऑर्ग/विकी)
                  ------------------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-01.06.2023-गुरुवार.
=========================================