II गुरुपौर्णिमा II-लेख-8

[Atul Kaviraje]

                                   II गुरुपौर्णिमा II
                                  ----------------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज दिनांक-०३.०७.२०२३-सोमवार आहे. आज "गुरुपौर्णिमा" आहे. वर्षभरात १२ किंवा १३ पौर्णिमा येतात त्यापैंकी आषाढात येणारी पौर्णिमा गुरुंच्या स्मृतीत समर्पित केली जाते याच पौर्णिमेला गुरुपौर्णिमा म्हणतात. गुरुपौर्णिमेला व्यासपौर्णिमा असेही म्हणतात. ज्यांनी महाभारत, पुराणे लिहिली, त्या व्यासमुनींना वंदन करण्याचा, त्यांची पूजा करण्याचा हा मंगलदिन. आषाढ महिन्याच्या पौर्णिमेला गुरु पौर्णिमा म्हणतात. या दिवशी गुरुची पुजा केली जाते. आपल्या जीवनाला नवे, योग्य वळण देणाऱ्या गुरूजनांविषयी कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा हा दिवस असतो. जे आपले जीवन अंधारातून प्रकाशाकडे घेऊन जातात त्यांचे पूजन या दिवशी लोक फार श्रद्धने करतात. मराठी कवितेच्या माझ्या सर्व भाऊ-बहीण, कवी-कवयित्रींना गुरु-पौर्णिमेच्या अनेक हार्दिक शुभेच्छा. वाचूया गुरु-पौर्णिमेवर काही महत्त्वाचे माहितीपूर्ण लेख.

     सोमवार ३ जुलै, रोजी गुरुपौर्णिमा साजरी होणार आहे. दरवर्षी आषाढ महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या पौर्णिमेला गुरु पौर्णिमा साजरी केली जाते, या पौर्णिमाला आषाढ पौर्णिमा, व्यास पौर्णिमा आणि वेद व्यास जयंती असेही म्हणतात. गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी शिष्य गुरूंची पूजा करतात आणि त्यांचे आशीर्वाद घेतात आणि गुरूंप्रती कृतज्ञता व्यक्त करतात कारण गुरूच त्यांना अज्ञानाच्या अंधारातून बाहेर काढून ज्ञानाच्या प्रकाशाकडे घेऊन जातात. सनातन धर्मात गुरूंना भगवंतापेक्षाही श्रेष्ठ मानले जाते कारण त्यांच्याशिवाय ब्रह्मज्ञान व मोक्षप्राप्ती होत नाही. चला जाणून घेऊया गुरुपौर्णिमेचे महत्त्व, पूजा पद्धत आणि शुभ योग...

                  गुरुपौर्णिमेचे महत्व--

     गुरु आणि शिष्य परंपरेसाठी गुरुपौर्णिमा विशेष आहे. गुरू आपल्या ज्ञानाने शिष्याला योग्य मार्गावर घेऊन जातात. म्हणूनच गुरूंच्या स्मरणार्थ हा सण दरवर्षी साजरा केला जातो. गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी गुरूंव्यतिरिक्त भगवान विष्णू आणि माता लक्ष्मीचीही पूजा केली जाते. या दिवशी गायीची पूजा, सेवा आणि दान केल्याने अक्षय पुण्य प्राप्त होते आणि आरोग्य प्राप्त होते. दुसरीकडे गुरूची पूजा केल्याने कुंडलीत गुरु दोष संपतो. या दिवशी अनेक मंदिरे आणि मठांमध्ये गुरुपूजा केली जाते.

                महर्षी व्यास हे पहिले गुरु झाले--

     महर्षी व्यासांचा जन्म आषाढ पौर्णिमेला झाला होता, म्हणून गुरुपौर्णिमेला व्यास पौर्णिमा आणि महर्षी व्यास जयंती असेही म्हणतात. महर्षी व्यास हे महर्षी पराशर आणि सत्यवती यांचे पुत्र आहेत. महर्षी व्यासांनी मानवजातीला प्रथमच चार वेदांचे ज्ञान दिले होते, म्हणून त्यांना मानवजातीचे पहिले गुरु देखील मानले जाते. धर्मग्रंथानुसार व्यासांना तिन्ही कालखंडांचे जाणकार मानले जाते आणि त्यांनी महाभारत ग्रंथ, ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद, अठरा पुराणे, श्रीमद् भागवत आणि अगणित सृष्टींचे भांडार मानवजातीला दिले आहे. महर्षी व्यासांचे पूर्ण नाव कृष्णद्वैपायन आहे पण वेद रचल्यानंतर ते वेदांमध्ये वेदव्यास म्हणून ओळखले जाऊ लागले. गुरुपौर्णिमेची सुरुवात महर्षी व्यासांच्या पाच शिष्यांनी केली होती.

              गुरुपौर्णिमा शुभ मुहूर्त आणि शुभ योग--

आषाढ महिन्याची पौर्णिमा प्रारंभ - २ जुलै, रात्री ८ वाजून २१ मिनिटे
आषाढ महिन्याची पौर्णिमा समाप्ती - ३ जुलै, संध्याकाळी ५ वाजून ८ मिनिटे
उदयातिथी लक्षात घेऊन सोमवार, ३ जुलै रोजी गुरुपौर्णिमेचा सण साजरा केला जाणार आहे.

                 गुरु पौर्णिमा २०२३ शुभ मुहूर्त--

     गुरुपौर्णिमेला गुरुची पूजा, स्नान आणि दान करण्याचा शुभ मुहूर्त ३ जुलै रोजी पहाटे ५.२७ ते ७.१२ पर्यंत आहे. यानंतर सकाळी ८.५६ ते १०.४१ पर्यंत असेल. त्यानंतर दुपारी २:१० पासून सुरू होऊन ३:५४ पर्यंत असेल.

                  गुरु पौर्णिमा २०२३ शुभ योग--

​     गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी अनेक शुभ योग तयार होत आहेत. या दिवशी ब्रह्मयोग, इंद्र योग आणि सूर्य आणि बुध यांच्या संयोगामुळे बुधादित्य राजयोगही तयार होत आहे.

                 गुरुपौर्णिमा पूजा पद्धत--

     गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करण्याचा नियम आहे. सकाळी स्नान करून घरी पूजा केल्यानंतर स्वच्छ वस्त्रे परिधान करून गुरूंच्या मूर्तीवर पुष्पहार अर्पण करावा. यानंतर गुरूंच्या घरी जाऊन त्यांची पूजा करा आणि भेटवस्तू देऊन आशीर्वाद घ्या. ज्यांचे गुरू या जगात नाहीत त्यांनी गुरूंच्या चरणांची पूजा करावी. गुरुपौर्णिमेचा दिवस गुरुंना समर्पित आहे. शिष्य त्यांच्या गुरुदेवांची पूजा करतात. ज्यांना गुरू नाही, ते आपले नवे गुरू करतात.

              गुरुचे महत्त्व सांगणारा श्लोक--

गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः।
गुरु: साक्षात् परम ब्रह्म तस्मै श्री गुरुवे नमः॥

--प्रियांका वाणी
--------------

                       (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-महाराष्ट्र टाइम्स.कॉम)
                      ---------------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-03.07.2023-सोमवार. 
=========================================