बैलपोळा-माहिती-6

[Atul Kaviraje]

                                       "बैलपोळा"
                                      -----------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज दिनांक-१४.०९.२०२३-गुरुवार आहे. आज "बैलपोळा" आहे. पोळा किंवा बैलपोळा हा श्रावण अमावस्या किंवा भाद्रपद अमावास्या या तिथीला प्रदेशानुसार साजरा करण्यात येणारा बैलांचा सण आहे. बैलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करणारा हा एक मराठी सण असून हा विशेषतः विदर्भात भव्य पातळीवर साजरा केला जातो, विदर्भातील सीमेवर असलेल्या मध्य प्रदेश व तेलंगण सीमाभागातसुद्धा हा सण साजरा होतो. मराठी कवितेच्या माझ्या सर्व बंधू-भगिनी, कवी-कवियित्रीना बैलपोळाच्या अनेक हार्दिक शुभेच्छा. वाचूया, या सणIवर महत्त्वाची माहिती.

       महाराष्ट्रात पोळा सण कसा साजरा करतात (Bail Pola Festival in Maharashtra)--

महाराष्ट्र आणि कर्नाटकात या सणाला बैलपोळा किंवा बेंदूर म्हणतात. कर्नाटकाच्या काही भागात बैलपोळ्याला करुनूर्नामी म्हणून ओळखले जाते.

पोळ्याच्या पहिल्या दिवशी शेतकरी आपल्या बैलांच्या मानेला आणि तोंडाला असलेली दोरी काढतात.

यानंतर, त्यांना हळद, बेसन पेस्ट लावून, तेलाने मालिश केली जाते.

यानंतर त्यांना गरम पाण्याने चांगले आंघोळ घातली जाते. जवळ नदी, तलाव असेल तर तिथे नेऊन आंघोळ केली जाते.

यानंतर बैलांना चांगले सजवले जाते, त्यांच्या शिंगांना रंग दिला जातो.

काही दाण्यांची खिचडी (घुगऱ्या) ,पुरणपोळी बैलांना जेवणासोबत दिली जाते.

त्यांना रंगीबेरंगी कपडे परिधान करतात, विविध प्रकारचे दागिने, फुलांचे हार घालतात. शाल चढवली जाते.

या सर्वांसोबतच घरातील सर्व लोक नाचत-गात असतात.

बैलांच्या शिंगात बांधलेली जुनी दोरी बदलून नव्या पद्धतीने बांधली जावी हा या दिवसाचा मुख्य उद्देश आहे.

गावातील सर्व लोक एका ठिकाणी जमतात, आणि सजवलेले बैलआणतात. या दिवशी प्रत्येकाला आपले बैल पाहण्याची संधी मिळते.

त्यानंतर सर्वांचे पूजन करून संपूर्ण गावात ढोल-ताशांच्या गजरात मिरवणूक काढण्यात येते.

या दिवशी घरात खास पदार्थ तयार केले जातात, या दिवशी पुरम पोळी, गुज्या, भाजी करी आणि पाच प्रकारच्या भाज्या एकत्र करून मिक्स भाज्या तयार केल्या जातात.

अनेक शेतकरी या दिवसापासून पुढील शेतीला सुरुवात करतात.

या दिवशी अनेक ठिकाणी जत्रेचे आयोजन केले जाते, येथे व्हॉलीबॉल, कुस्ती, कबड्डी, खो-खो इत्यादी विविध प्रकारच्या स्पर्धा आयोजित केल्या जातात.

       मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडमध्ये पोळा सण साजरा करण्याची पद्धत (Pola Festival in MP and Chhattisgarh)--

मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडमध्ये अनेक आदिवासी जाती आणि जमाती राहतात. तेथील गावात पोळा सण मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो. येथे खऱ्या बैलाऐवजी लाकूड आणि लोखंडी बैलाची पूजा केली जाते, बैलांशिवाय येथे लाकडी, पितळी घोड्यांचीही पूजा केली जाते.

या दिवशी घोडे, बैल यांच्याबरोबरच चक्कीचीही पूजा केली जाते. पूर्वीच्या काळी जीवन चालवण्यासाठी घोडे, बैल हे मुख्य होते आणि चक्कीतूनच गहू दळला जायचा.

त्यांना विविध प्रकारचे पदार्थ अर्पण केले जातात, शेव, गुज्या, गोड खुर्मा इत्यादी बनवले जातात.

घोड्यावर थैली ठेवून त्यात हे पदार्थ ठेवले जातात.

मग दुस-या दिवशी सकाळपासून मुलं हे घोडे, बैल घेऊन शेजारच्या घरोघरी जातात आणि बहुतेक पैसे भेट म्हणून घेतात.

     याशिवाय मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडमध्ये पोळ्याच्या दिवशी गेडीची मिरवणूक काढली जाते. बांबूपासून गेडी तयार केली जाते, ज्यामध्ये एक लांब बांबू एका लहान बांबूमध्ये 1-2 फूट वर ओलांडून ठेवला जातो. मग त्यावर संतुलन साधून तो उभा राहतो आणि निघून जातो. गेडी अनेक आकारांची बनलेली असते, ज्यामध्ये लहान मुले, वडीलधारी मंडळी उत्साहाने भाग घेतात. हा एक प्रकारचा खेळ आहे, जो मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडचा पारंपारिक खेळ आहे, भारतातील इतर प्रदेशांमध्ये, तुम्हाला कदाचित माहितही नसेल.

     पोळा हा सण प्रत्येक माणसाला प्राण्यांचा आदर करायला शिकवतो. हा सण जसजसा येऊ लागतो, तसतसे सर्वजण पोळ्याच्या शुभेच्छा देत कष्टकरी लोकांचे अभिनंदन करू लागतात.

--by Sumedh Harishchandra
--------------------------------

                       (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-महाजत्रा.कॉम)
                      ---------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-14.09.2023-गुरुवार.
=========================================