कायमची बदलती परंपरा:-1

[Atul Kaviraje]

कायमची बदलती परंपरा:-

परंपरा हा शब्द अनेक गोष्टींचा संदर्भ घेतो. ते जसं एक सांस्कृतिक, सामाजिक, धार्मिक, किंवा शास्त्रीय विचार असू शकतो, तसेच याचा संदर्भ वेगवेगळ्या कालखंडांमध्ये बदलणाऱ्या आणि प्रगल्भ होणाऱ्या जीवनप्रवृत्तींशीही असतो. भारतीय समाजात परंपरा आणि संस्कृतीच्या महत्वाच्या धाग्यांचे जतन करण्यात वेळोवेळी बदल झालेले आहेत. बदलती परंपरा म्हणजे काळानुसार, समाजाच्या गरजा, अपेक्षांनुसार आणि विविध भौगोलिक आणि सांस्कृतिक परिस्थितींनुसार परंपरेतील बदल.

आजकाल, अनेक पारंपरिक रीती-रिवाज, वर्तमन समाजाच्या बदललेल्या जीवनशैलीसह एकात्म होऊन विकसित होतात. कधी काळानुसार ते नष्ट होतात, तर कधी त्यात परिवर्तनाची नवी चव तयार होते. ही बदलती परंपरा आपल्याला एक परिपूर्ण, सामंजस्यपूर्ण आणि प्रगल्भ समाज देण्याचा मार्ग दाखवते.

परंपरेचे प्रारंभिक स्वरूप:
परंपरा म्हणजे एक अशी जीवनशैली जी आपल्या पूर्वजांनी, आपल्या पूर्वापार पुजनांमध्ये आणि त्यांच्या संस्कृतिसंवर्धनाच्या दिशेने निर्माण केली होती. भारतात परंपरा प्राचीन काळापासून सुरू झाली, ज्या वेळी सामाजिक व्यवस्थापन, जीवनशैली आणि आस्थापनाच्या बंधनांना एक मानवी दृषटिकोनातून स्वीकृती मिळाली होती. भारतीय संस्कृतीमध्ये प्राचीन काळापासून असंख्य धार्मिक, सांस्कृतिक आणि सामाजिक परंपरांचे पालन होत आले आहे.

उदाहरणार्थ:

हवामानानुसार विविध परंपरा: भारतातील विविध प्रदेशांमध्ये त्यांचा हवामान, पाणी, आणि फळांच्या उत्पादनाच्या स्वरूपानुसार विविध धार्मिक उत्सव, परंपरा व रिवाज तयार झाले. उत्तर भारतातील होळी किंवा दिवाळी, तर दक्षिण भारतात मकर संक्रांती या उत्सवांची साजरीकरणं वेगवेगळ्या परंपरांच्या रूपात होतात.

सांस्कृतिक परंपरा: सण आणि उत्सव ही भारतीय संस्कृतीचा मोठा भाग आहेत. त्यातील उत्सव, वेदशास्त्र, काव्य आणि शास्त्रीय संगीत परंपरा समृद्ध संस्कृतीचे प्रतीक आहेत.

बदलत्या काळातील परंपरा:
समाज बदलला, तसतसे अनेक परंपरांमध्ये बदल आले. विज्ञान, तंत्रज्ञान, आणि आधुनिक जीवनशैली यामुळे परंपरांचा आकार बदलला आहे. तथापि, बदल होणाऱ्या परंपरेतून नव्या जाणीवांचा प्रसार होतो, जो समाजाच्या प्रगतीला चालना देतो. परंपरेत परिवर्तन घडवणे हा एक नैतिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक कर्तव्य आहे, ज्यामुळे पुढील पिढ्या त्या परंपरेला नवीन रुपात स्वीकारू शकतात.

1. सांस्कृतिक परंपरांमध्ये बदल:
सांस्कृतिक परंपरेत बदल होण्याचा एक मोठा उदाहरण म्हणजे सणांच्या साजरीकरणाच्या पद्धतींमध्ये आलेले बदल. यावर्षी सण साजरे करतांना त्यात जुन्या पद्धतींचे महत्त्व वाढवले जात आहे. जसे की दिवाळीच्या सणात फटाके फोडण्याच्या परंपरेतून पर्यावरणाच्या दृष्टिकोनातून कमी प्रदूषण करणारे पर्याय शोधले गेले आहेत.

उदाहरण:
दिवाळी सणाचे पर्यावरण संरक्षण पद्धती: पूर्वी दिवाळीला भव्य आतिषबाजी केली जात होती, परंतु वाढती प्रदूषणाची समस्या लक्षात घेत दिवाळी साजरी करण्याच्या पद्धतींमध्ये सुधारणा होऊ लागली आहे. फटाके फोडण्याऐवजी, पर्यावरणास हानिकारक न ठरता साजरे करण्याच्या पद्धतींचा अवलंब केला जातो.
2. धार्मिक परंपरेत बदल:
धार्मिक परंपरांमध्ये देखील काळानुसार बदल होतात. पारंपरिक धार्मिक उत्सव आणि विधींमध्ये आज तंत्रज्ञानाचा समावेश होतो. पूजा अर्चनांमध्ये विविध ऑनलाईन सेवा, डिजिटल माध्यमांचा उपयोग आणि पूजा विधींमध्ये तंत्रज्ञानाचा समावेश होतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.11.2024-गुरुवार.
===========================================