त्रिपुरी पूर्णिमा: महत्व, इतिहास आणि पूजा विधी

[Atul Kaviraje]

त्रिपुरी पूर्णिमा: महत्व, इतिहास आणि पूजा विधी (Tripuri Purnima: Significance, History, and Rituals)-

त्रिपुरी पूर्णिमा हा एक अत्यंत पवित्र आणि महत्त्वपूर्ण हिंदू सण आहे, जो कार्तिक महिन्याच्या पूर्णिमेला साजरा केला जातो. हा दिवस भगवान शिव च्या त्रिपुरासुर राक्षसावर विजय प्राप्त करण्याच्या घटनेशी संबंधित आहे. त्रिपुरी पूर्णिमेला विशेषतः शिव पूजा, दीपदान, धार्मिक कृत्ये, आणि ध्यान साधना केली जातात. हा दिवस दिव्य आणि तात्त्विकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

त्रिपुरी पूर्णिमेचे ऐतिहासिक महत्त्व (Historical Significance of Tripuri Purnima)
1. त्रिपुरासुराचा वध
त्रिपुरी पूर्णिमेचा मुख्य धार्मिक कारण म्हणजे भगवान शिव यांनी त्रिपुरासुर या राक्षसाचा वध केला होता. त्रिपुरासुराने देवते आणि प्रजेश्वर्यांवर अत्याचार केला होता आणि त्याची शक्ती अपार होती. त्याच्या अत्याचारामुळे पृथ्वीवरील लोक असहाय्य झाले होते. भगवान शिवाने त्याच्या संहारासाठी त्रिपुरी यज्ञाच्या सहाय्याने त्रिपुरासुराचा वध केला आणि पृथ्वीवरील लोकांना त्रासमुक्त केले.

शिव भगवान यावेळी त्यांचा दिव्य पशुपतास्त्र वापरून त्रिपुरासुराला परास्त करतात आणि पृथ्वीवर धर्माची पुनःस्थापना करतात. या विजयाच्या प्रतीक म्हणून त्रिपुरी पूर्णिमा साजरी केली जाते.

2. त्रिपुरी महोत्सव
त्रिपुरी पूर्णिमेला त्रिपुरी महोत्सव सुद्धा म्हटले जाते. यानंतर शंकराची पूजा विशेष रूपाने केली जाते. या दिवशी त्यांचे ध्यान, जप, तंत्र पूजा, आणि व्रत सोडून पवित्र मनाने शिवाची पूजा केली जाते. भगवान शिवाचे ध्यान आणि पूजन हा दिन विशेष रूपाने महत्त्वाचा आहे.

3. दीवाळी आणि त्रिपुरी पूर्णिमा
तसेच, दीवाळी आणि गोवर्धन पूजा यांचे महत्त्व या दिवशी वेगळेच असते. भारताच्या उत्तर भागात हा दिवस विशेष आनंदाने साजरा केला जातो. येथील लोक गोवर्धन पूजा आणि त्रिपुरी पूर्णिमा एकत्र साजरी करतात.

त्रिपुरी पूर्णिमेच्या दिनाचे तात्त्विक महत्त्व (Philosophical Significance of Tripuri Purnima)
त्रिपुरी पूर्णिमेचा दिवस एक आध्यात्मिक जागरण व साधना करण्याचा दिवस मानला जातो. या दिवशी अज्ञानाचा अंधार नष्ट करणे आणि सत्याचा प्रकाश प्राप्त करणे, हे महत्त्वाचे आहे. तसेच, त्रिपुरी पूर्णिमेचा सण कर्म, भक्ति, आणि साधनाच्या उच्चतम शिखरावर पोहोचण्याचे प्रतीक मानला जातो.

1. अंधकाराचा नाश
हिंदू तत्त्वज्ञानानुसार, त्रिपुरी पूर्णिमेच्या दिवशी, अंधकार किंवा अज्ञानाचा नाश होतो आणि प्रकाश किंवा ज्ञानाची प्राप्ती होते. त्रिपुरासुराने पृथ्वीवर अराजकता केली होती, पण शिवाने त्याच्या संहारातून सत्य आणि न्यायाची स्थापना केली.

2. कर्माची महत्ता
भगवान शिवाचा त्रिपुरासुरावर विजय दर्शवतो की योग्य कर्म आणि तपस्या योग्य फल मिळवतात. त्रिपुरी पूर्णिमा त्या व्यक्तींच्या जीवनातील वाईट प्रवृत्तींवर विजय मिळवण्यासाठी एक उत्तम वेळ आहे, ज्यांनी शुद्धता, तत्त्वज्ञान, आणि साधना यावर लक्ष केंद्रित केले आहे.

त्रिपुरी पूर्णिमेची पूजा विधी (Rituals and Pooja Method on Tripuri Purnima)
1. सूर्योदयापूर्वी स्नान
त्रिपुरी पूर्णिमेच्या दिवशी सूर्योदयापूर्वी पवित्र नदीत स्नान करणे शुद्धतेचे प्रतीक आहे. या दिवशी स्नान करण्याचे आणि शुद्ध वस्त्र धारण करण्याचे महत्त्व आहे, ज्यामुळे आध्यात्मिक शुद्धता प्राप्त होते.

2. शिव पूजा आणि मंत्र जप
तत्पूर्वी घरातील देवस्थानी शुद्धतापूर्वक पूजा करावी. शिवलिंग किंवा शिव प्रतिमा समोर, ॐ नमः शिवाय किंवा पशुपतिनाथ मंत्राचा जप करावा. यामुळे भगवान शिवची कृपा मिळवली जाते आणि जीवनातील अडचणी दूर होतात.

3. दीपदान आणि तेलाचा दीप
या दिवशी दीपक लावण्याचे विशेष महत्त्व आहे. घरातील प्रत्येक देवतांच्या पूजेच्या ठिकाणी तेलाच्या दिव्यांचा प्रयोग करा आणि त्या दिव्यांमुळे घरातील नकारात्मक ऊर्जा नष्ट होईल. शिव मंदिरांमध्ये, तसेच घरात, दीपक लावून सर्व अंधकार दूर करण्याचा मंत्र जप करावा.

4. व्रत आणि तपस्या
त्रिपुरी पूर्णिमेला व्रत ठेवून भगवान शिवाचे स्मरण आणि तपस्या केली जाते. यात एक दिवस उपवास ठेवून, या दिवशी धार्मिक कार्ये पार पाडली जातात. खासकरून शिव तंत्र, वामन अष्टकश्यप आणि त्रिपुरी महात्म्य या वाचनाचा अभ्यास केला जातो.

5. दान आणि भिक्षाटन
दानाचे कार्य या दिवशी अत्यंत पुण्यप्रद मानले जाते. विशेषतः गरीब, वृद्ध, अपंग आणि ब्राह्मणांना वस्त्र, अन्न, तेल, तूप, शक्कर वगैरे दान केले जातात. यामुळे पुण्य मिळवले जाते आणि समाजात सकारात्मकता येते.

6. शंकराची आरती
शिव की आरती -
"जय शिव ओंकारा, सर्व जगाला तुझ्या चरणी वंदन."
या आरतीने संपूर्ण घर आणि वातावरण शुद्ध होते. तसेच, "ॐ त्रिपुरारी महादेवा" मंत्राच्या उच्चारणाने पूजेचा समारोप केला जातो.

निष्कर्ष (Conclusion)
त्रिपुरी पूर्णिमा हा एक अत्यंत पवित्र दिन आहे, जो भगवान शिवाच्या विजयाचा प्रतीक आहे. या दिवशी भगवान शिवाची पूजा, मंत्र जप, दीपदान, तपस्या आणि दान करून जीवनातील अडचणींवर विजय मिळवता येतो. या दिवशी आपल्या अज्ञानावर मात करून ज्ञान आणि सत्याचा मार्ग स्वीकारण्याचा महत्त्वपूर्ण संदेश दिला जातो.

जय श्री शिव! जय त्रिपुरी महादेवा!

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.11.2024-शुक्रवार.
===========================================