वृश्चिका संक्रांती: एक विस्तृत विवेचन

[Atul Kaviraje]

वृश्चिका संक्रांती: एक विस्तृत विवेचन 🌟

वृश्चिका संक्रांती म्हणजेच सूर्याच्या कर्क राशीतून मकर राशीत प्रवेश करून, वृश्चिक राशीच्या अंतर्गत सूर्यप्रकाशाचा संचार होतो. ही संक्रांती पौष शुद्ध प्रतिपदा (पौष महिन्याच्या शुद्ध प्रतिपदा) रोजी साजरी केली जाते, ज्याला विशेषतः महाराष्ट्रातील ग्रामीण भागांमध्ये "वृश्चिका संक्रांती" म्हणून ओळखले जाते.

वृश्चिका संक्रांती दरवर्षी साधारणपणे 15 नोव्हेंबर ते 14 डिसेंबरच्या दरम्यान येते. या संक्रांतीचे महत्व विशेष आहे, कारण त्यासोबतच अनेक धार्मिक आणि सांस्कृतिक विधी आणि परंपरा जोडलेली असतात.

वृश्चिका संक्रांतीचे धार्मिक महत्त्व 🙏
वृश्चिका संक्रांतीला विशेषतः पवित्र आणि शुभ मानले जाते. या दिवशी सूर्याची कर्क राशीतील स्थिती बदलून मकर राशीत प्रवेश करते, ज्यामुळे वातावरणातील सकारात्मक ऊर्जा वाढते. हिंदू धर्मानुसार, सूर्याच्या मकर राशीत प्रवेशाने घरात शांती, समृद्धी आणि उत्तम आरोग्य येते. याला सणाच्या रूपात साजरे करणे याचे खास महत्व असते.

त्यामुळे वृश्चिका संक्रांतीला:

तप, उपासना, पूजा आणि ध्यान यांचे महत्व असते.
सूर्याचे पूजन करणे, तसेच त्याच्या कडून सकारात्मक ऊर्जा प्राप्त करणे हे देखील आदर्श मानले जाते.
काकडी, तीळ आणि गूळ यांचा सेवन, तसेच अन्य खाद्य पदार्थांचा आदान-प्रदान याचा धार्मिक महत्व असतो.
वृश्चिका संक्रांतीचे सांस्कृतिक महत्त्व 🎉
वृश्चिका संक्रांतीला विविध ठिकाणी विविध पारंपरिक रीती-रिवाजांनुसार साजरे केले जाते. हे एक सांस्कृतिक आणि सामूहिक उत्सव असतो. या दिवशी लोक घराघरांत खास पक्वान्न तयार करतात, खास करून तीळ-गूळ (तिळगुळ) आणि तिळाच्या लाडव्या. हे साधारणत: संक्रांतीला गोड पदार्थ खाण्याची परंपरा आहे, ज्यामुळे जीवन गोड होईल असा संदेश दिला जातो.

वृश्चिका संक्रांतीला साजरे करण्यात येणारे काही प्रमुख आकर्षण:

तिळगुळाचे सेवन:
या दिवशी गूळ आणि तिळाचे सेवन केल्याने शरीराचे तापमान नियंत्रित राहते. गुळ आणि तिळांचे मिश्रण एक प्रकारे हाडांचे आणि रक्ताच्या कणांच्या मजबूतीसाठी लाभदायक असते. या गोड पदार्थांना "तिळगुळ घ्या, गोड गोड बोला" अशी आदान-प्रदानाची परंपरा आहे.

तिळाच्या लाडव्या:
तिळाच्या लाडव्या (तिळगुळाच्या लाडव्यांची) विशेषता ही आहे की त्यात तिळ, गूळ आणि मसाले असतात, जे शरीरात उर्जा निर्माण करतात.

गणपती पूजा आणि धार्मिक समारंभ:
या दिवशी गणेश पूजा, सूर्य पूजा, तसेच तांब्याच्या पातेल्यांमध्ये दीपमालिका लावून घरातील वातावरण पवित्र केले जाते.

सूर्याची पूजा आणि आशीर्वाद:
संक्रांतीच्या दिवशी सूर्योदयनंतर सूर्याची पूजा केली जाते. सूर्याच्या प्रकाशातून सकारात्मक ऊर्जा आणि जीवनशक्ती मिळवण्याचा विश्वास आहे.

वृश्चिका संक्रांतीचे कृषी महत्त्व 🌾
वृश्चिका संक्रांती खासकरून कृषी क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण आहे. हा सण शेतकऱ्यांसाठी एक प्रकारे नवीन हंगामाची प्रारंभ दर्शवतो. संक्रांतीच्या आसपास शेतकऱ्यांमध्ये कापसाची काढणी, उडीद, तिळ आणि तंबाखूचे उत्पादन वाढते. या सणाच्या वेळी शेतकऱ्यांनी त्यांच्या शेतात वड किंवा आंब्याच्या झाडाची पूजा केली जाते. कापूस आणि तिळाच्या नवीन फसलांसाठी विशेष आशीर्वाद घेतले जातात.

वृश्चिका संक्रांतीसाठी खास परंपरांचा थोडक्यात मागोवा 📜
तिळगुळ घ्या, गोड गोड बोला:
संक्रांतीच्या दिवशी तिळ आणि गुळाच्या पदार्थांचे आदान-प्रदान करणे शुभ मानले जाते. त्यातच "तिळगुळ घ्या, गोड गोड बोला" हा प्रचलित गजर आहे, जो जीवनातील गोड वचनांचे प्रतीक आहे.

सूर्याची पूजा:
सूर्याचा उगवणापूर्वी आणि अस्ताच्या वेळी पूजा केली जाते. त्यासाठी संक्रांतीच्या दिवशी सूर्याला अर्घ्य देणे आणि सूर्योदयानंतर त्याला प्रणाम करणे हा एक महत्त्वाचा धार्मिक विधी आहे.

शिवाची पूजा आणि काशा लगवणे:
विशेषत: महाराष्ट्रातील ग्रामीण भागात संक्रांतीस शिवाच्या पिंडीवर काशा चढवून त्याची पूजा केली जाते.

व्रत आणि उपास:
या दिवशी विविध प्रकारचे उपास आणि व्रत देखील केले जातात. काही लोक संक्रांतीच्या दिवशी उपास ठेवून सूर्याची पूजा करतात.

निष्कर्ष 📝
वृश्चिका संक्रांती एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि विविध सांस्कृतिक, धार्मिक व कृषी परंपरांशी जोडलेला सण आहे. या दिवशी सूर्याच्या मकर राशीत प्रवेश केल्यामुळे वातावरणात सकारात्मक ऊर्जा निर्माण होते, आणि या दिवशी केलेल्या व्रत व उपासांना धार्मिक महत्त्व दिले जाते. त्याचप्रमाणे तिळगुळ, उधळलेले खाद्य पदार्थ आणि सूर्याची पूजा हे याचे सांस्कृतिक मूल्य दर्शवतात.

"तिळगुळ घ्या, गोड गोड बोला!"
तुमचं जीवन गोड आणि सफल होवो, अशी वृश्चिका संक्रांतीच्या या शुभ दिवशी शुभेच्छा! 🌞🌸

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.11.2024-शनिवार.
===========================================