दिन-विशेष-लेख-२१ नोव्हेंबर १८७७: थॉमस एडिसन यांनी फोनोग्राफ शोधाची घोषणा केली-

[Atul Kaviraje]

१८७७: थॉमस एडिसन यांनी फोनोग्राफ शोधाची घोषणा केली.

२१ नोव्हेंबर १८७७: थॉमस एडिसन यांनी फोनोग्राफ शोधाची घोषणा केली-

२१ नोव्हेंबर १८७७ हा दिवस इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण टर्निंग पॉइंट ठरला, कारण या दिवशी थॉमस एडिसन यांनी फोनोग्राफ (phonograph) या संशोधनाची घोषणा केली. फोनोग्राफ हे एक पद्धत आहे ज्याद्वारे आवाज नोंदवून त्याला पुन्हा ऐकता येते. या शोधामुळे संगीत, ध्वनिमुद्रण, आणि ऑडिओ तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात क्रांतिकारी बदल घडले.

फोनोग्राफचा शोध:
थॉमस एडिसन हा एक प्रसिद्ध अमेरिकन संशोधक होता, जो विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात विविध नवकल्पनांसाठी प्रसिद्ध आहे. फोनोग्राफचा शोध हा त्याच्या सर्वात महत्त्वपूर्ण आणि प्रभावशाली शोधांपैकी एक मानला जातो.

फोनोग्राफ ही एक यांत्रिक डिव्हाइस होती ज्याद्वारे ध्वनी लहरींना एका साठवणक्षेत्रात रूपांतरित करून नोंदवले जाऊ शकत होते. हा शोध आवाज रिकॉर्ड करण्यासाठी आणि त्याच्या पुनर्निर्मितीसाठी एक महत्त्वाचा आदान-प्रदान ठरला. फोनोग्राफमध्ये आवाज नोंदवण्यासाठी धातूच्या सिलिंडरवर नळी ठेवली जात होती, जी ध्वनी लहरींवर नोंद तयार करत होती.

फोनोग्राफचा कार्यपद्धती:
ध्वनी नोंदवण्यासाठी सिलिंडर: फोनोग्राफमध्ये ध्वनी नोंदवण्यासाठी एक सिलिंडर ठेवला जात होता, जो ध्वनी लहरींवर आधारित थोड्याफार लहान उतरणे करतो.
स्वर पुनर्निर्मिती: आवाज पुन्हा ऐकण्यासाठी, सिलिंडरवर नोंदवलेली ध्वनी लहरी पुन्हा पुनर्निर्मित केली जात होती. यासाठी एक सूक्ष्म ध्वनी सिग्नल उत्पन्न करणारी यांत्रिक प्रणाली वापरली जात होती.

फोनोग्राफच्या ऐतिहासिक महत्त्वाचे पैलू:
१. ध्वनी नोंदवणारे पहिले यंत्र: फोनोग्राफ जगातील पहिले यंत्र होते जे आवाज नोंदवून त्याची पुन्हा पुनर्रचना करू शकत होते. यामुळे आवाजाच्या नोंदीकरणाची कल्पना साकार झाली.

२. म्यूझिक इंडस्ट्रीला नवीन दिशा: फोनोग्राफने संगीत उद्योगात क्रांतिकारी बदल घडवले. पूर्वी, संगीताच्या रेकॉर्डिंग्स किंवा ध्वनीच्या नोंदी बनवण्यासाठी अत्यंत जटिल पद्धती वापरल्या जात होत्या. पण एडिसनच्या फोनोग्राफच्या शोधामुळे संगीत आणि आवाज यांचे व्यावसायिक रेकॉर्डिंग शक्य झाले.

३. ध्वनी तंत्रज्ञानाच्या विकासासाठी एक महत्त्वाचा टप्पा: फोनोग्राफाचा शोध केल्यामुळे ध्वनी तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात पुढे मोठे बदल घडले. या शोधाने ऐतिहासिक घटनांच्या आणि संवादांच्या रेकॉर्डिंगची शक्यता निर्माण केली.

४. मीडिया आणि मनोरंजन उद्योगात बदल: फोनोग्राफचा शोध नंतर, रेकॉर्ड आणि रेकॉर्डिंग उद्योगाला चालना मिळाली. हे उद्योग नंतर रेडिओ, टेलिव्हिजन, आणि फिल्म इंडस्ट्रीसाठी मार्गदर्शक ठरले.

थॉमस एडिसनचा योगदान:
थॉमस एडिसन याच्या नावावर केवळ फोनोग्राफच नाही तर अनेक महत्त्वपूर्ण शोध आहेत, जे मानवतेला अनेकों उन्नतीकडे घेऊन गेले. त्याच्या लाइट बल्ब (विजेच्या दिव्याचा शोध), मूव्हिंग पिक्चर्स (चलचित्र तंत्रज्ञान), आणि इलेक्ट्रिक पावर जनरेशन यांसारख्या शोधांनी जगाचा चेहरा बदलला.

निष्कर्ष:
२१ नोव्हेंबर १८७७ हा दिवस थॉमस एडिसनच्या फोनोग्राफ शोधाने ध्वनिमुद्रणाच्या क्षेत्रात क्रांतिकारी बदल घडवले आणि जगाच्या सांस्कृतिक व तंत्रज्ञानाच्या प्रवासात एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला. या शोधामुळे आजच्या म्यूझिक आणि ऑडिओ इंडस्ट्रीसाठी अनेक दृष्टीकोन उघडले. फोनोग्राफच्या शोधाने मानवतेला ध्वनी नोंदविण्याची आणि पुनः ऐकण्याची क्षमता दिली, जी आज आपल्याला विविध स्वरूपांमध्ये अनुभवता येते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2024-गुरुवार.
===========================================