दिन-विशेष-लेख-२१ नोव्हेंबर १९६२: भारत-चीन युद्ध – चीनने एकतर्फी युद्धबंदी जाहीर

[Atul Kaviraje]

१९६२: भारत चीन युद्ध – भारतीय प्रदेशावर आक्रमण करणार्‍या चीनने १९ नोव्हेंबर रोजी जाहीर केलेली एकतर्फी युद्धबंदी अमलात आली.

२१ नोव्हेंबर १९६२: भारत-चीन युद्ध – चीनने एकतर्फी युद्धबंदी जाहीर केली-

२१ नोव्हेंबर १९६२ हा दिवस भारत-चीन युद्धाच्या संदर्भात महत्त्वपूर्ण ठरला, कारण या दिवशी चीनने एकतर्फी युद्धबंदी जाहीर केली, जी १९ नोव्हेंबर रोजी भारताच्या उत्तर-पूर्व सीमेवर आक्रमण करणाऱ्या चीनने लागू केली होती. या युद्धबंदीचा परिणाम भारत-चीन युद्धाच्या संपन्नतेवर आणि दोन्ही देशांतील दुराव्याच्या प्रारंभावर मोठा होता.

भारत-चीन युद्ध (१९६२):
१९६२ मध्ये भारत आणि चीन यांच्यात सीमाभृत संघर्ष उभा राहिला, ज्याला भारत-चीन युद्ध म्हणून ओळखले जाते. या युद्धाचा मुख्य कारण सीमावाद आणि सीमा रेषेवरील मतभेद होते, विशेषतः अक्साई चिन आणि अरुणाचल प्रदेश या क्षेत्रांमध्ये.

चीनने १९६२ च्या शरद ऋतूमध्ये भारताच्या लडाख आणि अरुणाचल प्रदेश (तत्कालीन नेफा) प्रदेशांवर आक्रमण केले. भारतीय सैन्य चीनच्या सैन्यापेक्षा कमी सुसज्ज आणि तयारीत होते, ज्यामुळे संघर्षाच्या प्रारंभातच भारतीय सैन्याला मोठ्या प्रमाणात नुकसान सहन करावं लागलं.

युद्धबंदी जाहीर करणे:
१९ नोव्हेंबर १९६२ रोजी, चीनने एकतर्फी युद्धबंदी जाहीर केली. हा निर्णय चीनच्या अध्यक्ष माओ त्से तुंग यांच्या नेतृत्वाखाली घेतला गेला. चीनने आपला सैन्य मागे घेण्याची घोषणा केली आणि युद्धबंदी लागू केली.

चीनने ही युद्धबंदी जाहीर करताना आपल्या सैन्याला भारतीय क्षेत्रातून परत जाण्याचे आदेश दिले. युद्धबंदीचा मुख्य कारण चीनने आपल्या विजयाची घोषणा केली आणि तो त्याच्या सैन्याच्या मागे घेण्याच्या निर्णयाची कारणे म्हणून सांगितली. त्यानंतर, युद्धाच्या समाप्तीनंतर दोन्ही देशांच्या प्रतिनिधींनी सीमा मुद्द्यांवर चर्चा करण्यास सुरुवात केली.

चीनच्या युद्धबंदीची कारणे:
चीनने सैन्याची स्थिती पाहून युद्धबंदी जाहीर केली, कारण त्याने त्याच्या सैन्याने तात्पुरते विजय मिळवला होता, परंतु दीर्घकाळच्या युद्धामुळे संसाधने आणि माणसांवर ताण येऊ शकतो, हे चीनला लक्षात आले.

आंतरराष्ट्रीय दबाव: चीनच्या आक्रमणामुळे भारत आणि इतर पश्चिम देशांमध्ये चीनविरोधी भावना वाढल्या होत्या. अशा स्थितीत, युद्धबंदी जाहीर करणे चीनसाठी एक कूटनीतिक निर्णय ठरला.
भारताच्या विरोधाचा सामना: भारताने चीनच्या आक्रमणाला प्रतिकार केला, आणि युद्धात अधिक नुकसान होण्यापेक्षा एकतर्फी युद्धबंदी जाहीर करणे चीनसाठी योग्य ठरले.

युद्धानंतरची स्थिती:
युद्धबंदी जाहीर केल्यानंतर, भारत-चीन सीमावाद अजूनही कायम राहिला. युद्धाने दोन्ही देशांतील संबंध ताणले आणि त्याचा परिणाम आंतरराष्ट्रीय स्तरावर देखील झाला.
भारताचे नेतृत्व युद्धात पराभूत झाल्यानंतर, नेहरू सरकारला अंतर्गत आणि बाह्य दबावांचा सामना करावा लागला. भारतीय नागरिकांमध्ये मोठी असंतोषाची लाट निर्माण झाली होती, कारण ते चीनच्या आक्रमणात अपयशी ठरले होते.
चीनच्या युद्धबंदीमुळे तात्पुरते शांती मिळाली, परंतु सीमा विवादावरचा विवाद तसेच पुनरावलोकनाचे ठिकाण असलेल्या भारत-चीन संबंधांचा मुद्दा तोडला गेलेला नाही.

निष्कर्ष:
२१ नोव्हेंबर १९६२ रोजी चीनने एकतर्फी युद्धबंदी जाहीर केली, आणि त्याने आपल्या सैन्याला भारतीय सीमेवरून परत घेण्याचे आदेश दिले. या निर्णयामुळे भारत-चीन युद्धाची समाप्ती झाली, पण सीमा विवाद कायम राहिला. भारत-चीन युद्ध केवळ सैन्याच्या पराभवासंबंधी नव्हे, तर त्या काळात भारताच्या कुटनीती आणि संरक्षण धोरणात मोठ्या बदलांची आवश्यकता व्यक्त करणारा एक महत्त्वपूर्ण टप्पा ठरला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2024-गुरुवार.
===========================================