दिन-विशेष-लेख-२१ नोव्हेंबर १९६३: भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाची सुरुवात - थुंबा

[Atul Kaviraje]

२१ नोव्हेंबर १९६३: भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाची सुरुवात - थुंबा प्रक्षेपण केंद्रावरून अग्निबाण सोडला-

२१ नोव्हेंबर १९६३ हा दिवस भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाच्या इतिहासात एक ऐतिहासिक टप्पा आहे. याच दिवशी, केरळ येथील थुंबा प्रक्षेपण केंद्रावरून भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाची औपचारिक सुरुवात करण्यात आली होती. यावेळी पहिला रॉकेट (अग्निबाण) प्रक्षिप्त केला गेला, ज्यामुळे भारताने अंतराळ क्षेत्रातील एक महत्त्वपूर्ण पाऊल टाकले.

थुंबा प्रक्षेपण केंद्राची स्थापना:
थुंबा, केरळ राज्यातील एक छोटेसे गाव, हे भारतीय अंतराळ कार्यक्रमासाठी महत्त्वपूर्ण ठरले. भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) ने १९६२ मध्ये थुंबा प्रक्षेपण केंद्राची स्थापना केली. त्याचे उद्दिष्ट आंतरराष्ट्रीय विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या दृष्टीने देशाला प्रगतीच्या मार्गावर नेणे, आणि विशेषत: रॉकेट प्रक्षेपण प्रयोग आणि अंतराळ संशोधन करणे हे होते.

रॉकेट प्रक्षेपण - २१ नोव्हेंबर १९६३:
२१ नोव्हेंबर १९६३ रोजी, पहिला भारतीय रॉकेट थुंबा प्रक्षेपण केंद्रावरून सोडला गेला. या रॉकेटला "थुंबा १" असे नाव देण्यात आले होते, आणि तो एक नान्हा अग्निबाण (sounding rocket) होता, ज्याने भारतीय अंतराळ संशोधन कार्यक्रमाची प्रारंभिक सुरुवात केली. हा रॉकेट नॉर्वेजियन रॉकेट्स च्या मदतीने तयार करण्यात आला होता, ज्याने भारताला अंतराळ संशोधनाच्या क्षेत्रात पहिले पाऊल टाकता आले.

रॉकेट प्रक्षेपणाची उद्दिष्टे:
उत्कृष्ट वैज्ञानिक डेटा संकलन: या रॉकेटचा मुख्य उद्देश हवा आणि पृथ्वीचे वातावरण, तसेच निष्कलंक इन्फ्रारेड वेव्ह्स आणि आयन्स यावर डेटा संकलन करणे होते.
प्रारंभिक प्रयोग: भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमासाठी हा एक प्रारंभिक प्रयोग होता, जो अंतराळ तंत्रज्ञानाच्या विकासाच्या दिशा ठरवणारा ठरला.
आंतरराष्ट्रीय सहयोग: या प्रयोगामध्ये भारताने आंतरराष्ट्रीय सहयोगाचा वापर केला, ज्यामुळे भारतीय वैज्ञानिकांना अंतरराष्ट्रीय पातळीवरून आधुनिक अंतराळ तंत्रज्ञानाची माहिती मिळाली.

भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाचा आरंभ:
रॉकेट प्रक्षेपणाचा प्रारंभ भारताच्या अंतराळ क्षेत्रात एक महत्त्वपूर्ण घटना होती, कारण त्यानंतर भारताने अंतराळ संशोधन आणि विकासात मोठ्या प्रमाणावर प्रगती केली.
या प्रक्षेपणानंतर, ISRO ने अनेक महत्त्वाची कामे सुरू केली, ज्या अंतर्गत भारतीय उपग्रह प्रक्षेपण, अंतराळ स्टेशन स्थापनेसाठी तयारी, आणि अंतराळ संशोधनाच्या नव्या क्षेत्रांमध्ये प्रवेश करणे यांचा समावेश होता.

निष्कर्ष:
२१ नोव्हेंबर १९६३ रोजी थुंबा प्रक्षेपण केंद्रावरून रॉकेट प्रक्षिप्त करून भारताने आपला अंतराळ कार्यक्रम सुरू केला. यामुळे भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमाची मजबूत नींव तयार झाली, ज्यामुळे ISRO आजच्या दिवसात आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रमुख स्थानावर पोहोचले आहे. भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाच्या या सुरुवातीने देशातील विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातील विकासाची गती वाढवली आणि भारताला अंतराळ संशोधन आणि उपग्रह प्रक्षेपणात जागतिक नेते बनवले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2024-गुरुवार.
===========================================