दिन-विशेष-लेख-22 नोव्हेंबर, 1963: थुंबा भारतीय अग्निबाण प्रक्षेपण केंद्राचे

[Atul Kaviraje]

१९६३: थुंबा या भारतीय अग्निबाण प्रक्षेपण केंद्राचे उद्‍घाटन

22 नोव्हेंबर, 1963: थुंबा भारतीय अग्निबाण प्रक्षेपण केंद्राचे उद्घाटन

22 नोव्हेंबर 1963 रोजी थुंबा येथील अग्निबाण प्रक्षेपण केंद्र (Thumba Equatorial Rocket Launching Station - TERLS) चे उद्घाटन करण्यात आले. हे केंद्र भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) द्वारा स्थापन केले गेले आणि भारतातील पहिले अंतराळ प्रक्षेपण केंद्र होते. थुंबा हे स्थान भारतीय उपमहाद्वीपाच्या दक्षिणेकडील केरल राज्यातील कोझिकोड जिल्ह्यात आहे.

थुंबा केंद्राचे महत्त्व:
थुंबा अग्निबाण प्रक्षेपण केंद्राचे उद्घाटन भारतीय अंतराळ संशोधनाच्या इतिहासात एक महत्त्वपूर्ण टप्पा ठरले. थुंबा हे ठिकाण समीकरणात्मक म्हणून वापरणे आवश्यक होते कारण ते स्मॉल-स्केल रॉकेट्स आणि मॉड्यूलर एक्सपेरिमेंट्ससाठी योग्य होते. या केंद्राच्या माध्यमातून भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाचा प्रारंभ झाला.

थुंबा केंद्राची स्थापना:
थुंबा केंद्रची स्थापना अंतराळ संशोधनासाठी महत्त्वपूर्ण प्रयोग करण्याच्या दृष्टीने केली होती.
थुंबा या ठिकाणी इक्वेटोरियल (रेषीय रेखा) प्रदेशाच्या जवळ असलेल्या भौगोलिक स्थितीचा लाभ घेऊन, सौरवाऱ्याच्या आणि अणुबद्धतेच्या अभ्यासासाठी आणि विविध प्रकारच्या रॉकेट्सच्या प्रयोगासाठी योग्य वातावरण होते.
भारत सरकारने या केंद्राच्या स्थापनेसाठी केरळ राज्य सरकारसोबत सहकार्य केले.

थुंबा केंद्राची मुख्य वैशिष्ट्ये:
रॉकेट प्रक्षेपणाची प्रारंभिक क्षमता: प्रारंभिक काळात, या केंद्रामध्ये विविध प्रकारच्या sounding rockets (उदाहरणार्थ, Nike-Apache आणि Coyote रॉकेट्स) चे प्रक्षेपण केले गेले.
सौरशक्तीचे अध्ययन: थुंबा येथून करण्यात आलेले प्रयोग हे सौर वाऱ्याच्या आणि अंतराळातील इतर घटकांच्या अभ्यासासाठी महत्त्वपूर्ण होते.
सार्वजनिक सहभाग: थुंबा केंद्राचे उद्घाटन भारतीय शास्त्रज्ञांच्या परिश्रमाचा आणि राष्ट्रपती डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांच्या नेतृत्वात झाले.

थुंबा केंद्राचा महत्त्वपूर्ण कार्य:
थुंबा केंद्राने भारताच्या अंतराळ कार्यकमात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. थुंबा येथून साल 1963 मध्ये सुरू झालेले प्रक्षेपण भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेच्या (ISRO) पुढील प्रगतीचे एक महत्वपूर्ण आधार बनले. थुंबा केंद्राचा मुख्य उद्देश आंतरराष्ट्रीय अंतराळ संशोधन आणि जागतिक क्रीडांमध्ये भारताचे योगदान वाढवणे होता.

थुंबा केंद्राचा प्रभाव:
थुंबा केंद्राच्या स्थापनेसाठी भारताचे अंतराळ कार्यक्रम एक मजबूत पाया तयार केला. यामुळे भारताच्या अंतराळ ध्येयांच्या प्रगतीत एक महत्त्वपूर्ण भूमिका साकारली. थुंबा केंद्राच्या सुरुवातीनंतर, भारतीय अंतराळ प्रक्षेपण क्षेत्राने संगणक तंत्रज्ञान, स्पेस शटल्स, आणि उच्च दर्जाच्या उपग्रह प्रक्षेपणासाठी महत्त्वपूर्ण यश प्राप्त केले.

निष्कर्ष:
थुंबा अग्निबाण प्रक्षेपण केंद्राच्या उद्घाटनामुळे भारताच्या अंतराळ संशोधनाच्या प्रगतीला एक नवीन दिशा मिळाली. आज, ISRO च्या अंतराळ कार्यक्रमात थुंबा एक महत्वपूर्ण ठिकाण आहे, जे अंतराळातील विविध प्रयोग, रॉकेट प्रक्षेपण, आणि आंतरराष्ट्रीय अंतराळ मिशनसाठी महत्त्वपूर्ण योगदान देत आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.11.2024-शुक्रवार.
===========================================