दिन-विशेष-लेख-23 नोव्हेंबर - महाराष्ट्रातील दिवाळीच्या आठवणी-

[Atul Kaviraje]

23 नोव्हेंबर - महाराष्ट्रातील दिवाळीच्या आठवणी-

२३ नोव्हेंबर हा दिवस महाराष्ट्रातील दिवाळी सणाशी संबंधित एक खास आठवण आणि उत्सवाचा दिवस म्हणून साजरा केला जातो. दिवाळीचा सण हिंदू कॅलेंडरनुसार आश्वयुज मासाच्या कृष्ण पक्षाच्या द्वादशीस किंवा दुसऱ्या दिवशी असतो. परंतु, अनेक घरांमध्ये दिवाळीच्या सणाची सार्वजनिक आणि पारंपरिक आठवण २३ नोव्हेंबरच्या आसपास असते, विशेषत: महाराष्ट्रातील काही भागात.

दिवाळीच्या सणाची परंपरा:
दिवाळी, हा प्रकाशांचा सण असून, तो संपूर्ण भारतात आणि विशेषतः महाराष्ट्रमध्ये अत्यंत उत्साह आणि धूमधामने साजरा केला जातो. दिवाळी म्हणजे नवीन वर्षाची सुरूवात, अंधकारापासून प्रकाशाकडे जाण्याचा सण आणि शांती, समृद्धी व ऐश्वर्याची प्रार्थना करणे.

महाराष्ट्रातील दिवाळीचे काही खास घटक:

1. घराची स्वच्छता आणि सजावट:
दिवाळीच्या आधी घरातील प्रत्येक कोपऱ्याची स्वच्छता केली जाते. रांगोळी, दिव्यांची सजावट, आणि आंबा वाडा लावणे ही एक परंपरा आहे. दिव्यांच्या मदतीने घरातील प्रत्येक कोपऱ्यात प्रकाशाची आभा फुलवली जाते, आणि घरातील वातावरण पवित्र आणि शुद्ध केले जाते.
2. पाटे आणि लक्ष्मी पूजा:
दिवाळीच्या दिवशी लक्ष्मी पूजन केले जाते. लक्ष्मी माता, गणेश आणि धन, सुख, समृद्धीसाठी पूजा केली जाते. व्यापारी वर्ग व्यापार रेकॉर्डस व वस्तूंच्या खाती देखील दिवाळीच्या दिवशी पुन्हा सुरू करतो. पाटे (लेखन पाटी) तयार करून त्यावर नवीन खाती, नफा, तोटा वगैरे नोंदवल्या जातात.
3. चौकात फटाके व रंगबिरंगी आकाश कंदील:
दिवाळीच्या रात्री घराच्या बाहेर फटाक्यांचा आवाज, आणि आकाशात रंगबिरंगी आकाशकंदील लावले जातात. तरंग, कंदील आणि दिवे दिवाळीच्या रात्रीच्या साज सजवणीचे महत्वाचे भाग असतात.
4. गोड खाणे:
दिवाळीची गोडी असते, आणि घराघरात लाडू, चकली, शेव, बर्फी, करंजी यासारख्या पारंपरिक गोड पदार्थांची रेलचेल असते. मित्र, नातेवाईक आणि शेजाऱ्यांमध्ये गोड पदार्थांची देवाणघेवाण केली जाते.
5. नवीन वस्त्रांची खरेदी:
दिवाळीचा एक खास भाग म्हणजे नवीन कपडे घालून पूजा व परिवाराच्या सोहळ्यात सामील होणे. प्रत्येक कुटुंबातील सदस्य नवीन वस्त्र परिधान करतात, त्यावर रंग रंगली असतात.
6. स्नेहसंमेलन व भेटी-गाठी:
दिवाळी सण हा स्नेह आणि प्रेमाचा सण म्हणून देखील साजरा केला जातो. शेजारी, मित्र, कुटुंबीय आणि सहकारी यांच्यात भेटी-गाठी होतात. एकमेकांना दिवाळीच्या शुभेच्छा दिल्या जातात, आणि आपल्या कामातील यश आणि पुढील वर्षासाठी शुभेच्छा दिल्या जातात.
महाराष्ट्रातील दिवाळीच्या आठवणी:
महाराष्ट्रात दिवाळी केवळ धार्मिक आणि सांस्कृतिक सण नसून, ती एक कुटुंब आणि समाज एकत्र येण्याची पर्वणी आहे. काही खास आठवणी ज्या दिवाळीच्या दिवसांशी संबंधित असतात:

घरातील धान्य गोळा करणे: दिवाळीच्या दिवशी घराघरात धान्य आणि इतर शेतमालाची पूजा केली जाते. त्यावर लक्ष्मी देवीची आशीर्वादाची पद्धत होऊन त्याला समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते.

पेटलेले दिवे आणि रंगोळी: दिवाळीच्या रात्री घरात पेटलेले दिवे आणि घराच्या पायऱ्यांवर रंगबिरंगी रांगोळी साकारणे, हे दिवाळीचे खास वैशिष्ट्य आहे.

सामूहिक पिठले व लोणी: दिवाळीच्या संध्याकाळी कुटुंबातील सर्व सदस्य एकत्र येऊन पिठले (महाराष्ट्रीयन पारंपरिक अन्न) किंवा अन्य गोड पदार्थ एकत्र बनवतात आणि खाणे त्याची एक सुंदर परंपरा आहे.

निष्कर्ष:
२३ नोव्हेंबर हा दिवाळीचा दिवस महाराष्ट्रातील अनेक घरांमध्ये खास महत्त्वाचा असतो. त्याच दिवशी दिवाळीच्या तयारीला अंतिम रूप दिले जाते, कुटुंबीय एकत्र येतात, आणि पारंपारिक पूजा, प्रकाश आणि सणाची साजशृंगार करण्याचे काम सुरू होते. दिवाळी एक प्रेम, आशा आणि आनंद यांचा सण आहे, आणि महाराष्ट्रात हा सण एकदम पारंपारिक पद्धतीने, तसचं सांस्कृतिक समृद्धतेचा गौरव करणारा असतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.11.2024-शनिवार.
===========================================