दिन-विशेष-लेख-23 नोव्हेंबर, 1924 - एडविन हबल यांचा 'देवयानी' (Andromeda)आकाशगंगा

[Atul Kaviraje]

१९२४: एडविन हबल यांनी 'देवयानी' (Andromeda) ही एक आकाशगंगा आहे असे प्रतिपादन केले.

23 नोव्हेंबर, 1924 - एडविन हबल यांचा 'देवयानी' (Andromeda) आकाशगंगेशी संबंधित महत्त्वपूर्ण प्रतिपादन-

२३ नोव्हेंबर, १९२४ या दिवशी एडविन हबल या प्रसिद्ध अमेरिकन खगोलशास्त्रज्ञाने 'देवयानी' (Andromeda) या आकाशगंगेचे महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक निरीक्षण केले. त्याने सिद्ध केले की, 'देवयानी' ही एक स्वतंत्र आकाशगंगा आहे, जी आपल्या गॅलक्सीपासून (आम्ही जिथे आहोत त्या मिल्की वे गॅलक्सीपासून) खूप लांब आहे.

एडविन हबलचे योगदान:
एडविन हबलचे "हबलचे क़ानून" (Hubble's Law) आणि त्याच्या खगोलशास्त्रीय शोधांमुळे आधुनिक खगोलशास्त्राला मोठे वळण मिळाले. त्याच्या या शोधाने ब्रह्मांडाच्या विस्ताराचे स्पष्ट प्रमाण दिले, आणि ब्रह्मांडाच्या अनंततेच्या संकल्पनेला स्वीकारण्यास मदत केली.

देवयानी आकाशगंगा (Andromeda Galaxy):
आधुनिक विज्ञानापूर्वी, अनेक खगोलशास्त्रज्ञ 'देवयानी'ला आपल्या गॅलक्सीचा भाग समजत होते. पण हबलने जे १९२४ मध्ये शोधले, त्यावरून हे स्पष्ट झाले की 'देवयानी' (आधुनिक काळात Andromeda Galaxy म्हणून ओळखली जाते) एक स्वतंत्र आकाशगंगा आहे, जी आपल्यापासून सुमारे २.५ मिलियन प्रकाशवर्षे दूर आहे.

हबलचे निरीक्षण आणि परिणाम:
हबलने हबल स्पेस टेलीस्कोप किंवा अन्य मोठ्या दूरदर्शन यंत्रांचा वापर करून 'देवयानी'च्या ताऱ्यांची गति आणि चमक यांचा अभ्यास केला. त्यावरून त्याला आकाशगंगेतील ताऱ्यांचा एकत्रित असलेला गट दिसला, जो आपल्या आकाशगंगेपासून खूप वेगळा होता. यामुळे त्याने "आकाशगंगा" ह्या संकल्पनेला पुन्हा परिभाषित केले आणि स्पष्टपणे सांगितले की देवयानी एक स्वतंत्र आकाशगंगा आहे, आपल्या गॅलक्सीला त्याच्या कुटुंबात समाविष्ट नाही.

महत्त्व:
१. आकाशगंगांचे विविध प्रकार: हबलच्या या शोधामुळे, खगोलशास्त्रज्ञांना आकाशगंगांची वेगवेगळी वर्गवारी करण्याची संधी मिळाली. आता त्यांना 'एलिप्टिकल', 'स्पिरल', 'इरregular' आणि इतर विविध प्रकारांची आकाशगंगांचा अभ्यास करण्यास मदत झाली.

ब्रह्मांडाच्या विस्ताराची सिद्धी: हबलच्या आकाशगंगांच्या आंतरसंबंधांवर आधारित कॅल्क्युलेशन्सनुसार, हे सिद्ध झाले की ब्रह्मांड नुसतं स्थिर नसून, तो विस्तारत आहे. हबलच्या निरीक्षणामुळे हबलच्या क़ानूनाला जन्म झाला, ज्याने ब्रह्मांडाच्या विस्ताराच्या संकल्पनेला मान्यता दिली.

आकाशगंगांच्या दृषटिकोनातून ब्रह्मांड समजणे: हबलच्या या शोधाने खगोलशास्त्रज्ञांना अधिक स्पष्टपणे ब्रह्मांडातील अंतर, आकार आणि विस्तार समजून घेण्यास मदत केली. तसेच, ब्रह्मांडाचे प्राचीन रूप आणि त्याच्या विकासाचे अधिक सुस्पष्ट चित्र पुढे आले.

निष्कर्ष:
एडविन हबल यांच्या २३ नोव्हेंबर १९२४ च्या देवयानी आकाशगंगा संबंधित प्रतिपादनाने केवळ खगोलशास्त्राला नव्याने आकार दिला नाही, तर मानवतेला ब्रह्मांडाच्या आकार, त्याच्या लांबीनंतरचे जीवन आणि त्याच्या अस्तित्वावर विचार करण्याची संधी दिली. हबलचे निरीक्षण आपल्याला आजही ब्रह्मांडाच्या गूढतेच्या शोधात मार्गदर्शक ठरते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.11.2024-शनिवार.
===========================================